Heshiisyadii u dambeeyey ee xidhiidhada diblomaasiyadeed iyo kuwa ganacsi ay ku kala saxeexdeen Israel iyo saddex dal oo Carbeed ayaa waxay bog cusub u fureen taariikhda dalalkaa cadaawadda gaamurtay dhex taallay.
Laakiin “moorada nabaddu” waa siduu u dhigay ra’isal wasaaraha Israel e, waxay qarisay dhacdooyin kale oo waaweyn.
Arin kale oo beryahan ba socotay waa in dalal badani hub cusub iibsanayeen.
Dalka ugu horeeyey ee wadama Khaliijka ee xidhiidhka la yeesha Israel, waa Imaaraadka Carabta e, ayaa qarka u saaran inuu Maraykanka ka iibsado diyaarado aad loo jecel yahay oo kuwa dagaalk ah.
Israel oo iyadu ahba dalka leh cududda milatari ee ugu horumarsan gobolka, ayaa iyadana laga filayaa in ay hub culus hesho.
Maraykanku wuxuu u arkaa in hubka ay dalalkaasi ka iibsanayaan uu awood dheeraad ah siin doono dalalkaa ay xulafada yihiin ay kaga xoog roonaaadaan Iran oo Maraykanku u arko in ay ay halis ku tahay dunida oo uu damacsanyahay inuu go’doomiyo.
Arintu waa ‘qab’
Diyaaradaha dagaalka ee F-35 Lightingin II ee ay samayso shirkadda Maraykan ka ah ee Lockheed Martin, waa diyaaradaha dagaal ee ugu casrisan dunida waxaanu Jason Bronk oo ka tirsan mac-hadka Royal United Services Institue ee Ingririisku ku tilmaamay “mar la arag”.
Imaaraadku muddo dheer ayuu daba socday inuu helo, waxaana la sheegaa in ay lix sannadood gaadhayso inta uu ka codsanayey Washington in ay u ogolaato in laga iibiyo diyaaradaas oo uu noqdo dalkii u horeeyey ee Carbeed ee diyaaradahaa yeesha.
Jason Bronk wuxuu sheegay in diyaaradahaas F-35 ay Imaaraadka uga dhigan yihiin “qab qaranimo.”
Khamiistii ayaa warbaahinta Maraykanku ku warantahay in maamulka Trump si aan toos ahayn ugu wargeliyey Congress-ka inuu qorshaynayo in laga iibiyo 50 diyaaradahaa dagaalka ah dalka Imaaraadka oo laga siin doono 10.4 bilyan oo doolar.
Arintaasi waxay Imaaraadka u tahay tallaabo loo qaaday dhanka wax uu muddo dheer doonayey maadaama oo sannado badan isku dayo uu ku doonayey inuu iibsado diyaaradahaas hase yeeshee ay suurto geli wayday.
Caqabadaha oo meesha laga saaro
Heshiiska uu Trump ka odayeeyey bishii Ogost waxa ka soo baxay in Imaaraadku noqdo dalkii saddexaad ee Carbeed iyo kii koobaad ee dalalka Khaliijka ee xidhiidh diblomaasiyadeed la yeesha Israel.
Israel arintani waxay u ahayd dhacdo taariikhi ah oo ay ku heshay in dalala gobolku ku qiraan jiritaankeeda iyo sidoo kale in uu u furmay dhabbe ganacsi oo hor lihi. Imaaraadka na wuxuu u yahay koboc dhaqaale iyo sidoo kale in uu galaan gal u yeesho dalka ugu awoodda badan dhanka tiknoolajiyadda internet-ka.
Falastiiniyiinta ayaa aad uga soo horjeestay arintaas, waxaanay u arkaan talaabo dalalkii Carbeed ku wacad fureen rajadii ay ka qabteen in ay dawlad ay leeyihiin ku helaan.
Waxa jira arimo kale oo laga sheegay heshiiskaa.
Wasiiru dawlaha arimaha dibadda ee Imaaraadka, Anwar Gargaash, ayaa sheegay in heshiiskaa nabadeed meesha ka saari doono “caqabad kasta” oo hortaallay iibka diyaaradaha F-35, waxaanu ku nuuxnuuxsaday in codsiga Imaaraatku “aanu wax xidhiidh ah” la lahayn heshiiska. Saraakiisha Imaaraadku waxay sheegeen in heshiiska ay Israel la galeen aanu ku jirin haba yaraatee wax dhinaca milatariga ahi.
Madaxda Israel way ka foojigan yihiin
[Madaxda] Israel qaarkood ayaa aad u diidan in diyaaradaha F-35 laga iibiyo Imaaraadka oo waxay ka cabsanayaan in arintaasi saamayn taban ku yeelan karto awoodda milatari ee dalkooda.
Sharciga Maraykanka ayaa wuxuu dhigayaa in hub kasta oo uu Maraykanku ka iibiyo dalalka Bariga Dhexe aanu liicinin tayada milatariga Israel kaga gacan sareeyey dalalka la deriska ah.
Sidaa awgeed ayaa Israel ku noqotay dalka keliya ee Bariga Dhexe ku yaal ee yeesha diyaaradaha F-35 oo konton ka mid ah diyaaradahaas oo xabbadii ay ka siisatay 100 milyan oo doolar lagu wareejin doono sannadka 2024.
Laakiin waxa dalkaa ka bilaabmay dood siyaasadeed oo adag ka dib markii wargeys Israel ka soo baxa iyo warbaahinta Maraykanka qaarkeed ku warameen sir ahayd in Ra”isal Wasaare Benjamin Natenyahu aqabalay in Imaaraadka laga iibiyo diyaaradaha F-35 intaan la bilaabin wadaxaajoodkii heshiiska lagu kala saxeexday.
Xafiiska ra’isal wasaaraha ayaa se arintaa si adag u beeniyey, waxaanu warbixin dheer oo uu soo saaray ku sheegay in uu diidan yahay in Washington diyaaradahaa ka iibiso Imaaraadka. Waxa sidoo kale uu beeniyey in ra’isal wasaaruhu ka qariyey wasaaradda gaashaan dhigga dalkiisa inuu aqbalo in diyaaradahaa laga iibiyo Imaaraadka.
Dulmi ‘la fasaxay’
Ururada u dooda xuquuqda aadanaha ayaa walaac weyn ka muujiyey duruufta dalka Yemen ee ay baabiiyeen dagaalada dhex maraya dhaqdhaqaaqa Xuutiyiinta ee Iran taageerto iyo xoogagga dawladda taabacsan ee ay taageerayso xulufada Sucuudigu hogaaminayo ee Imaaraadkuna ka midka yahay.
“Hubka laga iibinayo [dalalkaasi] waa tilmaan cad oo muujinaysa in ay dagaalkaa wadaan” ayay tidhi iyada oo BBC-da la hadlaysa Raadiya Al-Mutawakil oo ka mid ah aasaaseyaasha xarunta Muwaadana ee xuquuqda aadanaha ee fadhigeedu yahay magaalada Sanca.
Jason Bronk ayaa sidoo kale sheegay in mudoba uu Imaaraadku isku dayeyey in uu Maraykanka ka iibsado diyaaradaha aan duuliyaha lahayn, maadaama oo ay ku duqayn karaan Yemen oo joogga ay ku duulayaanna aanay gaadhayn gantaalaha lidka diyaaradaha ee Xuutiyiintu.
Xulufada Sucuudigu hogaaminayo ayaa se beenisay in ay rayidka ku bartilmaameedsato dalkaas.
Tusbax furtay iyo ‘xulufada Iran’
Hadii Imaaraadku helo diyaaradaha F-35, waxa dhici doonta in dalal Carbeed oo kale ku dayan doonaan taasina ka dhigi doonto arinta “tusbax furtay” ayuu yidhi Bronk.
Waxa se laga yaabaa in arintaa aanay diidin sarakiil badan oo Maraykan ahi kuwaas oo u arka in loo baahan yahay in laga hortago koboco awoodda Iran iyo suuqa uu bariga dhexe Shiinuhu uga helay hubka uu sameeyo.
Aqalka Cad ayaa aad iskugu hawlay in uu hubka Maraykanka ka iibiyo boqotooyooyinka Khaliijka iyo xulufadiisa kaleba si uu u horumariyo shirkadaha Maraykanka ee hubka soo saara.
Sannadkii hore ayaa waxa muran ka dhashay go’aankii Madaxweyne Trump u adeegsaday xeerarka xaaladda degdegga ah si uu uga talaabsado diidmadii Congress-ka ee ahayd in aan hub balaayiin doolar ku kacaya laga iibinin dalalka Sucuudiga, Imaaraadka iyo Urdun.
Danjirihiisa Israel u fadhiya, David Friedman, ayaa se aan waxba ka soo qaadin walaaca laga qabo in Imaaraadku helo diyaaradaha F-35 mar hadii uu heshiis nabadeed la galay Israel.
Khubarada ayaa iyaguna waxay ka dardaar werinayaan awoodda Iran ee kobcaysa in kasta oo diyaaradaheeda dagaalku gaboobeen.
“Tehran waxay tobankii sano ee la soo dhaafay horumarisay gantaalaheeda ballistic-ga ah iyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn, gantaalaha ridada dheer iyo sidoo kale gantaalaheeda lidka diyaaradaha” ayey tidhi Kornayl Christine McVann oo ka tirsan mac-hadka cilmi baadhista ee The Washington Institue.
Hase yeeshee khubaradu way ku kala aragti duwan yihiin in heshiiskaa Imaaradku saxeexay soo dedejiyey in la meel mariyo codsigiisa ah in laga iibiyo diyaaradaha F-35 iyo in kale, waxay se tilmaameen in ay dhici karto in Congress-ku arintaa hakiyo ama gebi ahaan tiiba joojiyo iibkaa hadii Biden madaxtinimada ku guulaysto.
