Markii webiga Niil gabiyada jabsaday, xaafado dhan ayaa daadadku qaadeen waxaanay sidoo kale gooyeen biyihii nadiifta ahaa iyo laydhkii. Waa daadadkii ugu badnaa ee inta la ogyahay taariikhda webiga Niil ka soo fataha.
Khubarada qaarkood ayaa sheegay in hadii biyo-xidheenka Itoobiya ay dhisaysaa uu si buuxda u hawl galo, in ay yaraan doonaan daadadka Sudan khasaaraha u keenaa.
Itoobiya waxay ka bilowday dhismaha biyo-xidheenka dhanka dalkeeda ka soo bilaabma oo biyaha webiga 85% ka soo rogmadaan sannadkii 2011, waxaana sannadkan la bilaabay in biyaha lagu weeciyo oo la buuxiyo harada biyo-xidheenka.
Kolka uu si buuxda u shaqo bilaabo muddo dhawr sanadood dabadood ah waxa uu noqon doonaa biyo-xidheenka ugu weyn Afrika ee soo saara quwadda laydh tiriigga.
Laakiin waxaa ka dhashay khilaaf ah walaac ay qabto Masar oo ka cabsi qabta in biyo-xidheenkaasi biyaha ay ka hesho webiga ka yareeyo.
Hase yeeshee Dr. Salmaan Maxamed oo ah khabiir Sudani ah oo ku takhusay sharciga caalamiga ah ee biyaha iyo siyaasadda, ayaa sheegay in biyo-xidheenka Aswan ee Masar muujiyey sida daadadka fatahaadaha wbiga Niil si fiican loogu xakamayn karo biyo-xidheennada.
“Dad iyo duunyo balaayiin lacag ah ayaanu ku weynay daadadka, laakiin bal eeg Masar oo aan wax khasaare ahi gaadhin sababtuna waxa weeyi in biyo-xidheenkooda weyn uu qabtay daadadkii. Anagu biyo-xidheen kaaso oo kale ah ma lihin laakiin biyo-xidheenka Itoobiya ayaa masiibadaas oo kale naga dabbaali doona” ayuu yidhi.
Sudan sideed biyo-xidheen ayay ka dhistay webiga Niile “laakiin biyo-xidheenadayadu waa kuwo yaryar” ayuu yidhi Dr Salmaan.
“Masar waxa u suurto gashay biyihii daadadka ee biyo-xidheenkeedu qabtay in ay ku waraabiso mashaariicda beeraha ee ay saxaraha ka bilowday” ayuu intaa ku daray.
Walaaca laga qabo badbaada biyo-xidheenka
Intii ay socdeen wadahadalladii adkaa ee lagaga xaajoonayey buuxinta harada biyo-xidheenka iyo sida marka uu buuxsamo biyaha looga sii dayn doono, ayaa Sudan waxay la mawqif noqotay Masar.
Go’aankaa waxa gaadhay dawladii madaxweynihii hore ee Cumar Al-Bashir iyo Jeneraaladisii oo haatan ku jira xukuumadda ku meel gaadhka ah ee dalka ka talisa oo xulufo isku dhaw ay yihiin Masar.
Ninkii madaxa u ahaa ergada wadaxaajoodka Sudan intii Al-Bashir talada hayey oo la yidhaa Axmed Al-Mufti ayaa walaac ka muujiyey bedqabka iyo isku hallaynta dhismaha biyo-xidheenka.
Wuxu sheegay in hadii la burburiyo biyo-xidheenkaasi uu khasaare weyn gaadhsiin doono gobolka oo intiisa ugu badani ku habsan doonto magaalada Khartoum ee caasimadda Sudan oo ah halka ay ku kulmaan labada webi ee Niil.
Hase yeeshee Asmaa Cabdallah oo ahayd wasiirka arimaha dibada Sudan ee xukuumadda ku meel gaadhka ah tan iyo bishii July, ayaa iyadu waxay had iyo goor ku doodaysay in xalka qudha ee arintan lagaga gudbi karaa yahay wadahadal.
Sudan waxay doonaysaa in xal nabadeed laga gaadho si faa’iidada biyo-xidheenkaas loo helo oo aan ku koobnayn uun xakamaynta daadadka oo keli ah ee xataa dhinacyada kalena laga eego.
Dr Salmaan wuxuu qabaa in biyo-xidheenkaasi suurto gelin doono in biyo-xidheenada yaryar ee Sudan ay koranto badan soo saaraan iyo sidoo kale in ay koronto jaban ka iibsato Itoobiya.
Wuxu sheegay in biyo-xidheenku sidoo kale sahli doono wax soosaarka beeraha in la joogteeyo maadaama oo imika beeraha la goosto oo keliya bilaha Oktoobar iyo Noofember, laakiin hadii biyaha webiga Niil lagu maareeyo biyo-xidheenkaas in beeralayda Sudan sannadka oo dhan wax beeran karaan oo ay waraabka webiga adeegsan doonaan.
Xilliyada abaaraha ee roobabku yaraadaan, biyo-xidheenkaasi wuxuu soo dayn doonaa biyo la dadka ku filaan kara.
Sida haatan xaaladdu tahay, Sudan waxay heshaa 12 bilyan oo mitir saddex jibbaaran oo biyo ah sannadkii, waana intii loogu qoondeeyey heshiiskii ay wada saxeexdeen Masar sannadkii 1959 ee lagu qaybsanayey khayraadka Niil ka, ayuu yidhi Dr Salmaan Maxamed.
Laakiin maadaama oo Qaramada Midoobay sheegtay in 10 milyan oo qof oo Sudan ku nool ay cunto yaraani soo foodsaartay sannadkan xayiraadaha fayraska korona awgood, Dr Salmaan waxa u muuqda in mustaqbalka fog dalkiisu faa’iidooyin badan ka heli doono mashruuca biyo-xidheenkaa weyn.
