Dadka dhaliila Madaxweynaha Maraykanka, Donald Trump, ayaa ku tilmaamay sida Trump u sii cakiray xiisadda biyo-xidheenka ee dhex taal labada dal ee xulufada la ah dalkiisa ee Masar iyo Itoobiya, in ay ahayd fashilkii ugu xumaa ee diblomaasiyadeed ee maamulkiisa kaga dhacay dhanka Afrika.
Trump ayaa todobaadkii hore yidhi Masar “way duqayn” kartaa biyo-xidheenka Itoobiya ka dhisayso webiga Niil, inkasta oo uu xataa ku dooday inuu u qalmo abaal marinta nabadda ee Noble maadaama oo uu “heshiis dhex dhigay” labada dhinac.
“Waxaan ku hagoogtay dagaal weyn. Waxaan ka hortagay dagaallo dhawr ah” ayuu yidhi.
Hadalladaa Trump waxay ahaayeen kuwo aan caddayn laakiin waxaa loo qaatay in uu ujeeday isku daygii madaxweynaha Masar, Cabdifataah Al-Sisi, oo uu ku sheego “kelidii taliyaha uu ka helo” kaga dalbaday inuu waanwaan ka galo khilaafka ka taagan biyo-xidheenkaa.
Masar waxay biyo xidheenkaa u aragtaa inuu “halis ku yahay jirtaankeeda” waana walaac ay la qabto Sudan walow keedu ka yar yahay inta Masar qabto.
Itoobiya ayaa se dhankeeda u aragta biyo-xidheenka inuu lama huraan u yahay baahida ay u qabto tamarta.
Trump waa ‘shakhsiyad nacayb ugu astaysan dadka Itoobiyaanka ah’
Khabiirka fadhigiisu yahay Kenya ee ka faalooda arimaha nabadgelyada Afrika, Rashiid Cabdi, ayaa sheegay in dhexdhexaadinta Maraykanku ay uga sii dartay xiisaddii dhex taalay Masar iyo Itoobiya.
“Itoobiya waxay adkaynaysaa ilaalada biyo-xidheenka” ayuu yidhi Rashiid.
“Tallaabooyinkaa feejignaanta ah ee ay qaaday waxa ka mid ah in ay gobolka Benishangul-Gumuz ee biyo-xidheenku ku yaal ka dhigto goob duulimaadyada ka caagan. Waxa sidoo kale jira warar tibaaxaya in Itoobiya gantaalaha lidka diyaaradaha ku rakibtay biyo-xidheenka agagaarkiisa. Waana cabsi ay ka qabto diyaarado sirdoon ah oo Masar leedahay in ay aaggaa sahamin ku dul mari karaan.”
Waxaanu intaa ku daray in hadalkaa Trump muujinayo sida aanu u fahamsanayn sida diblomaasiyadda caalamku u shaqayso.
Markay Itoobiya ku adkaysatay in aanay ka joogsanayn go’aankeeda ah in ay biyaha ku weeciso oo buuxiso biyo-xidheenka intaan laga wada hadalba cabsida ay arintaa ka qabaan Masar iyo Sudan, ayaa Maraykanku ku eedeeyey Itoobiya in aan wada xaajoodku niyad sami ka ahayn waxaanu go’aan ku gaadhay inuu ka jaro lacag lagu qiyaasay 100 milyan oo doolar oo uu gargaar ahaan u siin jiray Itoobiya, dalkaas oo ah ka labaad ee ugu dadka badan Afrika iyo sidoo kale mid ay xulufo ku yihiin la dagaalanka mitidiinta Islaamiyiinta ah ee ka dhaqdhaqaaqa gobolka Geeska Afrika ee aan xasiloonayn.
W Gyude Moore oo ah khabiir ku takhasusay siyaasadda kana tirsan xarunta Horumarka Caalamiga ah ee fadhigeedu yahay Maraykanka, ayaa sheegay in go’aankaa maamulka Trump kula saftay Masar aanu ahayn wax lala yaabo madaama oo yoolkiisa ugu weyn ee siyaasadda dibadu ahaa inuu isku soo dhaweeyo Israel iyo dalalka Jaamacadda Carabta.
Isbedelka diblomaasiyadeed ee Trump
Moore wuxuu intaa ku daray in Masar muddo dheer ay xidhiidh diblomaasiyadeed la lahayd Israel, markaa maamulka Trump ma doonayn in ay Al-Sisi isa seegaan maadaama oo uu doonayey inuu ka caawiyo sidii dalalka Carbeed u aqoonsan lahaayeen Israel.
“Kolkaa maamulkii Trump wuxuu qayb ka noqday khilaafkii ka taagnaa biyo-xidheenka oo wuxuu la saftay Masar” ayuu yidhi.
Dedaalka uu ugu jiro inuu xidhiidh wanaagsan ka dhex dhaliyo Israel iyo Carabta ayaa qaabaynayey siyaasadda Trump kula saftay Masar, taas oo markii Sudan aqbashay u sahashay Trump inuu isbedel weyn oo diblomaasiyadeed ku talaabsado iyada oo wax laba todobaad ka yar ahi ka hadhsan yihiin doorashada madaxtooyada, maadaama oo ay u suurto gashay inuu [ku qanciyo Sudan] in ay xidhiidh la yeelato Israel.
Si uu abaalkaa u gudo hadii Trump ku guulaysto doorashada waxaa la filayaa inuu Itoobiya ku cadaadin doono in ay u debacdo Masar iyo Sudan. Sidoo kale waxa uu meel marin doonaa in Sudan laga saaro liiska dalalka “naas nuujiya aragagixisada” taas oo albaabada u furi doonta gargaar dhaqaale oo dalkaasi helo.
Xifaaltanka Maraykanka iyo Shiinaha
Rashiid Cabdi waxa kale oo uu ka dayriyey saamaynta siyaasadaha Trump ee Afrika ku aadan ee ah “dagaalka qabow ee cusub” ee u dhexeeya Maraykanka iyo Shiinaha.
Tusaale keliya oo arintaa muujinayaa waxa weeyi in Shiinuhu saldhigiisii milateri ee ugu horeeyey ka dhistay Djibouti meel u dhaw saldhiga Maryakanku halkaa ku leeyahay ee ay diyaaradihiisu ka qaadaan weerarrada ay ku ekeeyaan mitidiinta Islaamiyiinta ah ee Soomaaliya, sidoo kalena xudunta u ah hawlihiisa argagixiso la dirirka ee Afrika iyo Yemen.
“Dhawaan mar ay diyaaradaha dagaalka ee Maraykanku saldhigooda soo cago dhiganayeen ayaa Shiinuhu wuxuu ku cawaray fallaadho laysar ah oo aragtida ka xayiray duuliyeyaasha Maraykanka. Waxaad moodaysay ba wixii lagu arki jiray filimadii James Bond” ayuu yidhi Rashiid Cabdi.
“Intii Trump xilka hayey Maraykanku wuxuu qaatay siyaasad ka hortag ah oo lid ku ah Shiinaha halka Shiinaha qudhiisuna si isa soo taraysa quwadiisu u noqonayso mid aan la dhayalsan karin. Waxaanay arintaasi xaalad halis ah ka abuurtay gobolka Geeska Afrika” ayuu intaa ku daray.
Doorkii Midowga Afrika oo uu ‘wiiqayo’
Maamulka Trump wuxuu sidoo kale go’aansaday inuu joojiyo heshiiskii fursadaha kobcinta Afrika ee magaciisa loo soo gaabiyo AGOA oo ku ekaa 2025. Waa heshiis ahaa kii ugu mudnaa ee siyaasadda Maraykanka ee ku aadan Afrika markii uu xilka hayey madaxweynihii Dimuqraadiga ahaa ee Bill Clinton,waxaanu dalalka Afrika siinayey fursado gaar ah oo ay wax ugu dhoofin karaan suuqyada Maraykanka.
W Gyude Moore ayaa sheegay in ujeedada maamulka Trump tahay heshiisyo gaar gaar ah oo Maraykanku la yeesho wadamada Afirka, waxaana durba wada xaajood noocaas ahi u socdaa iyaga iyo Kenya.
“Maamulka Trump wuxuu doonayaa inuu heshiis la galo Kenya kaas oo u noqon doona wadiiqo ku rida heshiisyo kale oo uu la gaadho wadamada Afrika” ayuu yidhi Moore.
Arintani ayuu ku talaabsanayaa Trump iyadoo ay jirto in madaxa xafiiska ganacsiga iyo wershadaha ee ururka Midowga Afrika, Albert Muchanga, si cad u sheegay in ururku door biday in qaaraddu cod keli ah ku gorgortanto iyo “heshiis wadareed Afriki u dhantahay oo Maraykanka lala galo”.
Moore waxa kale oo uu carrabka ku dhuftay in qorshahaa Maraykanku wiiqi doono dedaalka Midowga Afrika ku doonayo in uu isku dumo dhaqaalaha dalalka Afrika si ay qaaraddu u noqonto suuqa ugu weyn ee ganacsiga xorta ah ee dunida.
