Dagaalka u dhexeeyay ciidamada Azerbaijan iyo kuwa Armenia ayaa socdo muddo toddobaadyo ah ka dib muranka ka dhashay gacan ku heynta gobolka Nagorno-Karabakh, waxaana xaaladda sii huriyay warar been ah oo lagu baahinayo baraha bulshada.
Inkasta oo dhawaan la gaaray heshiis xabad joojin ah, haddana weli dagaalka wuu socdaa waxaana ku dhintay boqolaal qof.
Ra’iisul Wasaaraha Armenia wuxuu sheegay in xilliggan aan xal diblomaasiyadeed loo heli karin xaaladda, gobolka Karabakh, waxayna waddamada caalamka u aqoonsan yihiin in uu ka tirsan Azerbaijan balse wuxuu gacanta ugu jiraa Armenia.
‘Xogta ku saabsan dagaalka’
Waxaan aragnay muuqaallo marin habaabin ah oo ku saabsan dagaalka.
Xilli la faafinayo wararka beenta ah ee ku saabsan colaadaas, haddana waxaa adag in la helo wararka dhabta ah.
Weriyeyaal kooban ayaa loo ogolaaday inay kasoo warramaan furrimaha dagaalka, dadkana waxay inta badan ku tiirsan yihiin warbaahinta dowladda iyo muuqaallada lagu soo qaado teleefoonka gacanta. Baraha bulshada waxaa ku baahay wararka aan xaqiiqda ku saleysneyn ee ku saabsan dagaalkaas.
Waxaan sidoo kale aragnay dadaallo lagu soo bandhigayo arrimo siyaasadeed oo lagu baahiyo baraha bulshada, sida halku dhigyo iyo qoraallo.
Muuqaallada beenta ah ee muujinayo gantaallada
Inta badan dadka isticmaala baraha bulshada waxay sii faafinayeen warar ku saabsan dagaalka, sida macluumaadka dowladda ka soo baxay ama olole ka socda halkaas ama sawirro, waxaa sidoo kale la faafiyay muuqaallo wax laga baddalay.
Waxyaabaha dhawaan sida weyn loo baahiyay waxaa ka mid ahaa muuqaallo muujinayo gantaallada la isku adeegsanayo, oo aan ka turjumeyn xaaladda dhabta ah ee daagalka hadda socdo.
Mid ka mid ah muuqaallada ee la soo dhigay Twitter-ka wuxuu muujinayay shacab u dhashay Iiraan oo taagan meel xuduud ah oo la sheegay in daawanaya ay ka soo qexeen dagaalka u dhexeeya Azerbaijan iyo Armenia, waxaana muuqaalkaas la daawaday in ka badan 250,000 jeer.
Ka dib baaritaan la sameeyay waxaa la ogaaday in muuqaalkaas uu ahaa munaasabad militariga Ruushka ay qabteen bishii Nofembar, sannadkii 2019-kii.
Dad lagu dhex arkay muuqaalka waxay ku hadlayaan luqadda Ruushka, mid ka mid ah dadkaas wuxuu qabay dhar gadaasha dambe looga qoray ereyga afka “Ruushka” ah.
Qofkii soo dhigay muuqaalkaas barta Twitter-ka ayaa raali gelin codsaday ka dib markii uu arkay in muuqaalka uusan aheyn kii saxda ahaa ee xaaladda ka turjumayay, balse weli wuxuu ku jiraa barta Twitter-ka.
Waxaa sidoo kale jiray muuqaal aad u baahan oo ku saabsan dhoolatus militari, kaas oo lagu yeeray Arma 3,. Waxaa lagu faafiyay baraha bulshada, waxaana la sheegay in uu ka hadlayo dagaalka balse waa mid been ahaa.
Waxaana muuqaalkaas sii baahiyay teleefishinka laga leeyahay Hindiya oo sheegayo in uu yahay muuqaal gaar ah oo muujinayo ciidamada Armenia oo soo ridayo diyaarad dagaal oo laga leeyahay Azerbijan.
Muuqaalka dhabta, oo markii hore lasoo jar jaray, waxaa markii ugu horreysay la geliyay Youtube laga leeyahay Japan bishii Agoosto ee sannadkan, waxaana lagu qoray waa mid ‘mala awaal ah’.
Ma calooshood u shaqeystayaal shisheeye ah ayaa ku lug leh dagaalka?
Baraha bulshada waxaa si weyn looga hadlayay in dagaalka Armenia iyo Azerbijan ay ku lug leeyihiin calooshood u shaqeystaayaal ka soo jeedo dalal shisheeye.
Tusaale ahaan, waxaa jirtay warar aanan la xaqiijin oo ku saabsan in Yazidiyiinta Ciraaq la geeyay halkaas si ay u garab siiyaan ciidamada Armenia.
Wey adagtahay in la xaqiijyo muqaallada muujinaya Yazidiyiinta, sababta oo ah waxaa la sheegay in Yaziidiyin gaareya 3,000 ay ku nool yihiin Armenia, ayna u dagaalamayaan dhinaca Armenia.
Waxaa jiray bogag badan oo Armenia laga leeyahay oo si cad u baahinayo Yaziidiyiin ka tirsan ciidamada.
Sidoo kale, waxaa jiray eedeymo loo jeedinayay Azarbijan oo ku saabsan in dagaalyahano shisheeye ay taageerayaan ciidamadooda.
Waxaan inta badan farta lagu fiiqayay dowladda Turkiga oo taageerta Azerbaijan, taas oo lagu eedeeyay inay fududeysay in Turkiga lasii marsiiyo dagaalyahano u dhashay Suuriya oo ka garab siinaya ciidamada Azerbaijan.
Dowladda Turkiga waxay si xooggan u beenisay eedeymaha loo jeediyay, inkasta madaxweynaha Faransiiska Emmanuel Macron iyo ha’ayadaha xuquuqul insaanka ay sheegayaan in xaqiijiyeen joogitanka dagaalyahanadaas ee gudaha Azerbaijan.
Waxaa sidoo kale baraha bulshada lagu baahinayaa muuqaallo muujinayo dagaalyahano Suuriyaan ah oo ku sugan goobaha dagaalka, wey adagtahay in la xaqiijiyo muuqaalkaas.
BBC-da qeybta Carabiga waxay la xiriirtay nin sheegayo in uu ka soo jeedo waqooyiga Suuriya, uuna ka mid yahay iaalada saldhigyo militari oo ku yaalla xadka Azerbaijan.
Raadinta taageero shisheeye
Waxaa baraha bulshada harreeyay ka hadalka xiisadda dhex taagan Armenia iyo Azerbaijan si labada dhinac taageero loogu raadiyo.
Waxaa goobaha bulshada ku wada xiriirto ee internet-ka lagu faafinayaa hal ku dhiyo sida #Waan ku guuleysan doonaa; #Joojiya dandaasiga Azerbaijan iyo #Ha rumeysanina Armenia.
Waxaa socdo olole ballaaran lala eeganayo dadka baraha bulshada isticmaala oo lagu kala taageerayo dhinacyda ku dagaalamayo gobolka Nagorno-Karabakh.
Xarun qaabilsan la dagaalanka dambiyada Internet-ka oo fadhigeedu yahay Australia, ayaa sheegtay inay soo badanayaan boggaga laga sameysanayo barta Twitter-ka, tan iyo dhammaadkii bishii Septembar, kuwaas oo soo bandhigayo qoraallo la xiriiro dagaalka Azerbaijan iyo Armenia.
Shirkadda Facebook waxay meesha ka saartay bogag lala xiriiriyay Azerbaijan.
Waxyaabaha dhabta ah ee ku saabsan Nagorno-Karabakh
- Waa dhul buuraley ah oo gaaraya masaafo dhan 4,400 kiiloomitar oo isku wareeg ah.
- Waxaa horey u deganaa dad Masiixiyiin ah oo u dhashay Armeeniyiin iyo Muslimiin Turki ah.
- Xilligii dowladdii Soviet-ka, wuxuu noqday maamul goboleed gaar ah oo ka tirsan jamhuuriyadda Azerbaijan.
- Caalamka wuxuu u aqoonsan yahay in uu yahay dhul ka tirsan Azerbaijan balse waxaa u badan shacab Armeeniyiin ah.
- Dad lagu qiyaasay hal malyan oo qof ayaa ka qaxay gobolka halka 30,000 na ay ku dhinteen dagaalkii sanadihii 1988-1994-tii.
- Ciidamada koox gooni u goosad ah ayaa dhul ballaaran la wareegay sanadihii sagaashamaadkii.
- Turkiga wuxuu si cad u taageeray Azerbaijan.
- Ruushka wuxuu saldhigyo militari ku leeyahay Armenia.
