Dowladda Soomaaliya ayaa si kulul uga hadashay xiriirka muddooyiinkii u dambeeyay dhexmarayay jamhuuriyadda soomaaliland iyo jasiiradda Taiwan.
Dowladda soomaaliya ayaa uga digtay Taiwan inay ku xadgudubto madaxbanaanida iyo midnimada Soomaaliya.
Wasiirka arrimaha dibadda ee dowladda fedaraalka Axmed Ciise Cawad ayaa xusay in Taiwan ay ka digtoonaato ku xadgudubka qarnnimada Soomaaliya.
“Gobolka Shiinaha ka tirsan Waxaanu rabnaa inaan u sheegno inaysan dalka Soomaaliya, qarannimada Somaaliya iyo midnimada iyo wadajirka umadda Soomaaliyeed inaysan ku xadgudbin,” ayuu yiri Mr Cawad.
Wasiirka arrimaha dibadda ee dowladda fedaraalka ee Soomaaliya oo BBC oo la hadlayay ayaa sheegay in dowladda fedraalka aysan diidanayn hormarka Soomaaliland, balse Taiwan ay tahay in marka ay xiriir la sameynayso ay soo marto waddada saxda ah.
“Sidaan marar badan sheegnay Soomaaliland waa dhulkayaga, waa dadkeena, wanaag iyo kheyr ayaan la jecelnahay hormar ayaan la jecelnahay, laakiin aduunka waxa jira Albaab dalalka qaranimada iyo madaxbanaanida leh si loola dhaqmo ayaa jira,” ayuu yiri.
Mr Cawad ayaa intaa ku daray in dowlada Soomaaliya aysan aqoonsanayn Taiwan islamarkana ay aaminsan tahay inay tahay gobol ka tirsan Shiinaha.
“Taiwan anagu xiriir lama lihin oo waxaan aaminsanahay mabda’a hal Shiine oo dalka Shiinaha Bijiin ayaan u naqaanaa,” ayuu intaa ku daray.
Wasiirka arrimaha dibadda ee Soomaaliya Axmed Ciise Cawad ayaa waxaa uu sheegay in haddii ay Taiwan joojin wayso tallaabooyiinka ay waddo ay sharciga la tiigsan doonaan.
“Waxaan u sheegaynaa gobolkaasi iyo kuwa la midka ah in sooamaliya ay tahay dal qaran ah oo xorriyaddiisa iyo madaxbanaanidiisa leh sidaa daraadeed ay tahay in lagu ixtiraamo oo loo tixgaliyo qarannimadiisa haddii laakiin arrimahasi sii socdaan, tallbooyiin sharci ah oo loo baahan yahay ayaan raaci doonaa,” ayuu yiri wasiirka.
Hadalka dowladda fedaraalka ee Soomaaliya ayaa ku soo beegmaya ka dib markii ay dhawan ay Taiwan safaarad ka furatay magaalada Hargeysa islamarkana ay sheegtay inay safiir u soo magacaawday.
Haddaba, Maxay tahay Taiwan?
Jahwareer iyo khilaaf ayaa ka taagan waxay Taiwan tahay iyo weliba wixii loogu yeeri lahaa – dal mise gobolka k tirsan Shiinaha.
Taiwan waa Jaziirad leh wax walbo oo madaxbanaani ay ku heli karto, tan iyo sanadkii 1950kii, balse Shiinaha wuxuu u aqoonsanyahy gobol ka mid ah dhulkiisa oo gooni is taag doonaaya, waxaase lagu qasbayaa in ay ka mid tahay Shinaha xita hadii “xoog loo adeegsanaayo”.
Shiinaha ayaa bilaabay inuu sheegto Taiwan in ay dhulkiisa qeyb ka tahay sannadkii 1949kii, wixii ka dambeyay dagaalkii sokeeye ee Shinaha.
Xilligaa waxay ahayd markii laga adkaaday dowladdii wadaniyiinta ee Shiinaha oo kadibna u qaxay Jaziradda waxaana awoodda la wareegtay xukumaddi Shuciyiinta ee uu hogaaminayay Mao Zedong.
Afrika iyo Taiwan
Daafaha caalamka, in ka yar 20 dal ayaa hadda Taiwan u aqoonsan waddan madaxbannaan.
Sannadkii 2018-kii, dalka jamhuuriyadda Dominican aya dhanka Shiinaha u wareegatay. “Waa saameynta dunida, taiwan na taageero ayey sii lumineysaa,” ayuu yiri nin arrimaha caalamka ka faallooda oo lagu magacaabo Khan-Maxamed.
Dadka qaar waxay sheegaan in taageerada ay Taiwan lumisay ay sababtay in dal ahaan looga aqoonsan waayo caalamka.
Marka Qaaradda Afrika la eego, Shiinaha mar buu ka ahaa wax aan si wayn looga taageerin, Taiwan na ay xoog ku leedahay. Balse hadda waxay u muuqataa in Taiwan laga masaxay qaaradda.
Horraantii 1960-meeyadii, xilligii Afrika ay qaadaneysay madaxbannaanida, Wakiillada Beijing iyo Taipei – caasimadda Taiwan – waxay doonayeen in xiriir adag oo diblumaasiyadeed la yeeshaan Afrika.
Taiwan waxay diiradda saartay caawinta beeraleyda Afrika ee bariiska soo saara. Taageeradaas waxay ahayd mid salka ku haysay arrimaha tiknolojiyadda iyo tababaridda beeraleyda. Taiwan waxay maalgelisay barnaamijkaas, waxayna dalalkii ay xulafada ahaayeen ee Afrika qabteen shir wayne.
Inta badan, 1960-meeyadii, Taiwan waxay Shiinaha kaga guuleysatay Afrika, marka la eego dhanka xiriirka diblumaasiyadeed. Balse xiriirkaa wuu sii baaba’ayay marba marka ka dambeysa. Taageerada bini-aadamnimo ma uusan u horseedin helidda taageero siyaasadeed, waxaana taas ay sababtay in Taiwan laga diido Qaramada Midoobey.
Sannadkii 1971, Golaha Guud ee Qaramada Midoobeey wuxuu mariyay qaraar Taiwan u diiday in kursi ay ka hesho xarunta UN ee Mareykanka, waxaana lagu xaqiijiyay kusriga Shiinaha ee Golaha uu ku leeyahay.
Illaa 27 dal oo Afrika ah ayaa qaraarkaas u codeeyay, taas oo si rasmi ah loogu diiday in Taiwan ay tahay dal madaxbannaan. Sidoo kale, 12 dal oo Afrika ah ayaa Mareykanka taageeray waxayna diideen qaraarkaas.
Qaaradda Afrika, taas waxay uga heli kartaa in maalgashi ay ku badalato xiriir diblumaasi. Sannadkii 1992, illaa $50 milyan oo dollar oo deyn ah oo ay Niger siisay waxay kaga badalatay aqoonsiga dal ahaan. Seddax sano ka dib, Taiwan waxay $35 Milyan oo dollar siisay Gambia si isla arrintaas aqoonsiga uga hesho.
Maalgashiga waa muhiim, balse laguma iibsan karo daacadnimo. Taiwan waxay markasta la safan tahay hoggaamiyeyaasha taageera madaxbannaani iyo dimuquraadiyad.
Taas waxay sababeysaa in hal dal uu dhowr goor is bedbedelo; in marna uu aqoonsado Taiwan marka uu xiriir la yeesho Shiinaha.
Sababaha Shiinaha uu guusha u gaarayo waxay tahay in uu diiradda saaro maalgashiyo ballaaran oo balaayiin dollar ay ku bexeyso taas oo deyn ku ah dalalka Afrika, iyo galaangal militari ee uu leeyahay.
