Markii ay dibadbaxyada ku fideen dalka Mareykanka ka dib dilkii George Floyd, ayaa waxaa uu madaxwayne ku hanjabay in uu ciidamada u diri doono magaalooyiinka ay dibadbaxyada ka socdaan si qalalaasaha loo soo afjaro.
Madaxwayne Trump waxaa uu sheegay in uu awood u leeyahay in militariga uu u diro magaalooyiinka iyo gobolada haddii ay ku guuldareystaan xalinta dhibaatada maamulada gobolada.
Dibadbaxyo ayaa ka socday Portland, Oregon, in ka badan 50 maalmood islamarkana toboneeyo ama boqlaal ciidamada fedaraalka ayaa halkaasi loo daadgureeyay balse dadku arrintaasi ma aysan soo dhaweyn.
Madaxwayne Trump oo ka jawaabayay ayaa yiri “iyada oo ay ku xiran tahay sidaad u micneyso ciidamo, waxaan halkaasi u direynaa ciidamo amarka iyo kala dambeynta soo celiya.”
Balse barasaabyada gobolada ayaa waxay su’aal ka keeneen in dowladda fedaraalka ay awood u leedahay inay militariga u dirto goboladooda iyada oo aan ogolaanshiyo laga haysan.
Madaxwaynaha awood ma u leeyahay in uu militariga u diro gobolada?
Haa waa uu u leeyahay iyada oo la eegayo daruufo gaar ah.
Dowladda fedaraalka ayaa ka dib codsi uga yimid magaalooyinka ama gobolada waxay kumanaan ciidamo ka tirsan kuwa ilaalada qaranka iyo ciidamada keydka u dirtay gobolada iyo magaalooyiinka si ay uga hortagaan dibadbaxayaasha.
Balse sharciga Mareykanka ee la ansixiyay qarnigii 19aad ayaa qeexaya xilliga ay dowladda fedaraalka u diri karto gobolada ciidamada militariga.
Sharciga falaagannimada ama kacdoonka ee loo yaqaano The Insurrection Act ayaa dhigaya in barasaabyada aan fasax looga baahnayn marka madaxwaynaha uu go’aansanayo faragalinta gobol ku guuldareystay fulinta sharciga Mareykanka amaba marka ay halis gasho xaqa muwaadiniinta.
Sharcigan waxaa la ansixiyay sanaddii 1807.
Sharci kale oo la ansixiyay 1878 ayaa waxaa loo baahan yahay ansixinta Kongreska marka militariga loo isticmaalayo arrimaha gudaha, balse khabiir dhanka sharciga ah ayaa BBC u sheegay in sharciga loo yaqaano Insurrection Act uu ku filan yahay in madaxwaynaha uu militariga u daadgureeyo gudaha dalka.
“Qodobka muhiimka ah ayaa ah go’aanka madaxwaynaha looma baahna markaasi codsiga barasaabyada, ” waxaa sidaasi BBC u sheegay Robert Chesney oo maadada sharciga ka dhiga jaamacadda Texas.
Hasa yeeshee , hadalka Mr Trump ee ah in ciidamada uu u isticmaalo dibadbaxayaasha ayaa waxaa su’aal galiyay xoghayihiisa gaashaandhiga Mark Esper.
Mr Esper aya yiri: “in militariga loo isticmaalo doorka fulinta sharciga waa in ay noqotaa waxa ugu dambeeya ee la miciin bido islamarkana loo isticmaalo oo kali ah xaaladaha degdega .”
Sharcigan hore looma isticmaalay?
Sida ku cad golaha adeega cilmi baaridda ee Kongreska sharcigan ayaa toboneeyo jeed hore loo adeegsaday, balse ku dhawaad muddoo 30 sano ah lama isticmaalin.
Markii ugu dambeysay ee la isticmaalay ayaa ahayd 1992 markaasi oo uu isticmaalay madaxwaynihii Mareykanka George HW Bush, xilligaasi oo ay dibadbaxyo ka socdeen Los Angeles, islamarkana waxaa faragalinta militariga codsaday barasaabkii California.
Sharcigan ayaa waxaa uu isticmaalkiisu badnaa sanadihii 1950-meeyadii ilaa lixdameeyadii xilligaasi oo ay madaxwaynayaal kala duwan u isticmaaleen dhaqdhaqaaqyadii madaniga ahaa.
Tan iyo sanadii 1960 waxaa aad u yaraa adeegsiga sharcigani madaxwaynaha u fasaxaya in militariga uu u diro gobolada iyo magaaalooyiinka Mareykanka.
Aqalka Komgreska ayaa sanaddii 2006 isbadal ku sameeyay ka dib duufaantii Hurricane Katrina si militariga ay uga qeyb qaataan gurmadka loo fidinayay shacabka, balse sharcigaasi waa la laalay ka dib markii ay barasaabyada gobolada ka soo horjeedsadeen.
