Habeen Jimce ah, in ka badan 30 sano ka hor, Ra’iisul Wasaarihii Sweden wuxuu gurigiisa uga baxay si uu filim usoo daawado.
Olof Palme, oo lagu yaqaannay inuu cod-kar ahaa kana hadli jiray arrimo muran badan dhalin jiray – gudaha iyo dubaddaba – wuxuu markaas xilligii labaad xukumayay dalkiisa.
Laakiin wali wuxuu ku adkeysanayay inuu ku noolaado nolosha dadka caadiga ah, habeenka la dilayayna wuxuu iska kala diray ciidankii ilaalada u ahaa.
Isagoo gurigiisa u lugeynaya wax yar ka hor saqdii dhexe ee habeenimo, xilli ay la socotay xaaskiisa Lisbet, ayaa Ra’iisul Wasaaraha dhabarka laga soo toogtay. Naftu waxay ka baxday inta uusan dhulka ku dhicin.
Tan iyo xilligaas lama helin qofkii dilkaas geystay, iyadoo xitaa goobta lagu toogtay ay ahayd waddada ugu mashquulka badan dalka Sweden, tobannaan qofna ay toosu arkayeen nin dheer oo rasaasta ku riday ka hor inta uusan ka cararin goobtaas.
Hadda oo ay dhacdadaas kasoo wareegtay in ka badan 34 sano, xafiiska dacwad oogeyaasha dalka Sweden wuxuu shaaciyay inuu soo bandhigi doono natiijada baaritaankii lagu waday falkaas. Subaxda Arbacada ah ayaa la filayaa inay shir jaraa’id qabtaan.
“Waxaan aad uga rajo qabaa inaan soo bandhigo wixii dhacay iyo ciddii mas’uulka ka ahayd dilkaas,” ayuu yiri madaxa dacwad oogeyaasha, Krister Petersson, oo bishii February la hadlayay warbaahinta Sweden.
Lama oga in cid loo maxkamadeyn doono arrintaas, ama la magacaabi doono qof lagu tuhunsan yahay falkaas. Laakiin waxaa rajo laga qabaa in ay booliska xal u heli doonaan dilkii shacabka reer Sweden qarowga ku ahaa muddo tobannaan sano ah.
Ilaa markii uu dilka Ra’iisul Wasaaraha dhacay, waxaa si tiro la’aan ah usoo baxayay sheekooyin ku tiri ku teen ah oo la xiriira dhacdadaas.
“Waxay arrintaas la mid tahay in Ra’iisul Wasaarihii UK Margaret Thatcher lagu dilay isgoyska Piccadilly Circus – oo qof uu toogasho ku dilay – kaddibna ruxuu dilka geystay uu ka baxsaday goobta dib dambena aan loo helin,” sidaas waxaa BBC-da u sheegay Dr Jan Bondeson, oo ah qoraaga buugga Blood on the Snow: oo ka sheekeyna dilkii Olof Palme.
Marten Palme, oo ah wiil uu dhalay Olof – kana mid ahaa dadkii ugu dambeeyay ee arkay geeridiisa ka hor – ayaa horaantii sannadkan sheegay in in booliska “ay hayaan caddeyn aysan dooneynin inay shaaca ka qaadaan”.
Waxay isaga la tahay in sababta loo qarinayo arrintaas ay tahay mid la xiriirta hubkii la isticmaalay oo aan waligiis gacanta lagu soo dhigin. “Haddii uu qof ogyahay wax muhiim ah, walina uusan soo bandhigin, hadda waxaa la joogaa waqtigii uu qofkaas sheegi lahaa waxa uu ka warqabo,” ayuu ku yiri wareysi uu siiyay wargeyska Aftonbladet, ee kasoo baxa Sweden.
Kumuu ahaa Olof Palme?
Palme, oo kasoo jeeday qoys maal-qabeenno ah, wuxuu dhashay sanadkii 1927-kii. 1949-kii ayuu ku biiray xisbiga Social Democratic.
Sanadkii 1969-kii ayuu hoggaanka u qabtay xisbigiisa iyo dowladda Sweden. Wuxuu xilka kala wareegay Tage Erlander, oo ahaa ninkii soo gacan qabtay.
“Waxaa la sheegay in Palme uu ahaa mid ka mid ah wiilashii sida dhow ula shaqeyn jiray Erlander,” ayey BBC-da ku tiri Anna Sundstrom, oo ah xog-hayaha guud ee Xarunta Caalamiga ah ee Olof Palme.
“Waxay u muuqatay inuu siyaasadda kusoo gacan qabtay Tage Erlander, oo ahaa mid ka mid ah aabayaasha aasaasay nidaamka hadda ka jira dalka Sweden. Waxaan dhihi karaa wuxuu qaatay, siina horumariyay siyaasadihii Erlander.”
Siduu u geeriyooday?
Habeenkii ay taariikhdu ahayd 28-kii bishii February ee sanadkii 1986-kii, Palme wuxuu tagay gurigiisa, wuxuuna iska kala diray ciidankii ilaalada u ahaa. Laakiin xaaskiisa ayaa ka codsatay inuu u raaco shaleemada, si ay filim isula soo daawadaan.
Lisbet waxay la hadashay wiilkooda Marten, oo u soo iibiyay tigidhada lagu galayay shaleemada, oo xilligaas uu ka socday filim shactiro ah.
Mr Palme iyo xaaskiisa waxay guriga ka baxeen iyagoo aysan cid kale la soconin, way sii lugeeyeen, waxayna irridda shaleemada kula kulmeen wiilkooda iyo gabar saaxiibtiis ah, saacaddu markii ay ahayd 21:00 fiidnimo.
Markii uu filimkii dhammaaday Palme iyo xaaskiisa oo kaligood ah ayaa kusoo lugeeyay waddada Sveavagen – oo xilligaas loo yaqaannay waddada ugu mashquulka badneyd dalka Sweden.
Saacaddi markii ay ahayd 23:21, nin dheer ayaa dhinaca dambe uga yimid Palme, wuxuuna ku dhuftay labo xabadood, mid ka mid ah rasaasta waxay ku dhacday Ra’iisul Wasaaraha, tii kalena waxay ku dhacday xaaskiisa Lisbet.
Ninkii dilaaga ahaa kaddib waddadii ayuu hoos ugu cararay, wuxuuna mirqay.
Sweden oo dhan ayaa argagaxday.
Charlotta Wallsten waxay xilligaas ahayd 12 jir, balse way xasuusataa markii iyadoo hurdo kasoo kacday uu aabaheed u sheegay inay wax aad u xun dhaceen.
“Waxaan daarnay telefishinka, warka oo dhanna wuxuu ku saabsanaa dilkiisa,” ayey tiri iyadoo la hadleysay BBC-da. “Waddanka oo dhan ayaa argagaxsanaa.”
Booliska qudhooda ayaa u muuqday inay naxsanaayeen. Si fiican uma aysan xirin goobtii uu dilka ka dhacay. Dadka ayaa dul tagayay meeshii uu yaallay dhiigga Mr Palme.
Qaar ka mid ah dadkii ka baroor diiqayay geerida Ra’iisul Wasaaraha ayaa ubaxyo dul dhigay goobtii uu dilka ka dhacay.
Yaa loo maleynayaa inuu dilay?
Inkastoo dad aad u badan ay goob joog ka ahaayeen dilka, dhowr qof oo kaliya ayaa tilmaan siiyay booliska.
Rasaastii la helay waxay muujisay in ninka falkaas geystay uu adeegsaday bastoolad nooceedu yahay a .357 Magnum – taasoo ah “hub aad u awood badan,” sida uu sharraxay Dr Bondeson.
“Xitaa hadduu xirnaan lahaa garanka xabadda celisa, wuu dhiman lahaa. Marka dilkaas waxaa geystay qof ay ka go’neyd inuusan noolaanin. Ma ahayn fal kadis ku dhacay, wuxuu ahaa dil qorsheysan.”
Ninkii madaxa ka ahaa dambi baareyaashii ugu horreeyay ee gacanta ku hayay kiiska waxay u maleynayay in dilkaas ay ku lug leeyihiin kooxda mintidiinta ah ee PKK. Waxay la dagaallamayeen Turkiga, dowladdii Palme ayaana markaas uun u aqoonsatay inay yihiin koox argagixiso ah.
Laakiin wuxuu xilka iska casilay kaddib markii uu ku ceeboobay holgal uu sanadkii 1987-kii ka fuliyay goob saldhig u ahayd kooxda PKK, uuna ka waayay wax caddeymo ah oo ku saabsan dilka Ra’iisul Wasaaraha.
Sanadkii 1988-kii, booliska ayaa xiray dambiile lagu magacaabi jiray Christer Pettersson. Sanadkii 1970-kii ayuu nin ku dilay waddo ku taalla magaalada Stockholm. Wax sabab ah kama muuqanin dilkaas, wuxuuna tilmaamtiisa la mid noqday qof laga shakisanaa oo shaleemada agteeda ku sugnaa habeenkii uu dhacayay dilka Ra’iisul Wasaaraha.
Markii dambena, Lisbet Palme ayaa sheegtay inuu yahay ninka dilka geystay. Dambigii ayaa lagu helay, waxaana sanadkii 1989-kii lagu xukumay xabsi daa’in.
Laakiin qareenkiisii ayaa durba racfaan ka qaatay xukunkaas. Kaddib markii caddeyn loo waayay hubka uu isticmaalay, ayey maxkamad fasaxday, waxaana magdhow ahaan loo siiyay lacag dhan $50,000. Saddex bilood oo kaliya ayuu ka qaatay xukunkii cimrigaa haku furto ahaa ee lagu riday.
Pettersson wuxuu isagoo xor ah geeriyooday sanadkii 2004-tii.
Laakiin Sweden kama harin calaamad su’aalka saarneyd dilkii Ra’iisul Wasaaraha shacabka dhexdiisa lagu fuliyay. Gabagabada baaritaanka ayaa hadda laga war sugayaa.
