Waxaa lagu wadaa in dalal badan ay dib u furaan misaajidada oo muddo u xirnaa tallaabooyiinka xakameynta cudurka Korona oo saameyn weyn ku yeeshay caalamka.
Misaajidada la furayo waxaa ka mid ah kuwa barakeysan ee Makka, Madiina iyo misaajidka Al-Aqsaa.
Misaajidka Al-Aqsa oo ka mid ah goobaha barakeysan ee Musliinta waxyaabo badan ayuu kaga duwan yahay misaajidada kale ee dib loo furayo, sida ay ku warantay shabakadda Al-Jasiira.
Haddaba waxaan halkan idinkugu so gudbineynaa afar qodob oo ku saabsan muhimadda misaajidkan Al-Aqsa iyo guud ahaan magaalada Qudus ay leeyihiin.
1: Muxuu muhim u yahay misaajidka Al-Aqsa?
Al-Aqsa waa magaca “qeybta sare ee qalinka ah” wuxuuna masaajidka uu ku yaalla dhul ka kooban 35-hektar, Muslimiinta waxay u yaqaanaan masjidku al-Xaram al-Sharif, halka Yahuudana ay u garanayaan Macbad.
Waxaa sidoo kale hay’adda dhaqanka ee Qaramada Midoobey ay u aqoonsantay goob dhaqan iyo hiddo leh oo muhim ah.
Goobta uu misaajidka ku yaallo ee magaaalada Qudus waa meesha ugu muranka dheer caalamka tan iyo sannaddii 1967 xilligaas oo Israa’iil ay qabsatay bariga Qudus oo ay ka mid tahay qeybta qadiimiga ah ee magaalada.
Balse khilaafka ka taagan goobtan barakeysan ayaa muddo dheer soo jiray xitaa ka hor inta aan la asaasin Israa’iil.
Sannadkii 1947, Qaramada Midoobey ayaa soo saartay qaraar lagu kala goynayay Falastiin oo markaasi hoos imaanaysay gumeystihii Ingiriiska.
Qorshahaas ayaa soo jeediyay in Falastiin laba dal laga dhigo, oo kala ah Israa’iil iyo Falastiin.
Israa’iil ayaa la siiyay boqolkiiba 5%5 halka 45% hartay la siyay Falastiiniyiinta.
Magaalada Qudus oo ah goobta uu ku yaalo Masjidka barakeysan ee Al-aqsa waxaa gacanta ku haysa beesha caalamka waxaana maamulaysay Qaramada Midoobey.
Waxaa meeqamkaas loo siiyay muhimadda diimeed ee ay leedahay magaalada.
Dagaalkii carabta iyo Israa’iil ayaa qarxay sannaddii 1948 ka dib markii Israa’iil ay ku dhawaaqeen in ay dal yihiin islamarkana ay qabsadeen boqolkiiba 78% dhulkaasi intii hartayna oo kala ah daanta galbeed, bariga Qudus iyo Qaza waxay hoos imanayeen Masar iyo Urdun.
Israa’iil ayaa xoojisay boobka dhulkaasi sannadkii 1967, ka dib dagaalkii labaad ee Carabta iyo Israa’iil markaasi oo ay isku sii fidisay bariga Qudus iyo waliba la wareegida magaalada Qudus guud ahaan.
Muddo Sannado, Israa’iil waxay qaadaysay tallaabooyiin ay gacanta ugu dhigayso qeybta qadiimiga ah ee magaalada Qudus guud ahaan.
Sanadkii 1980, Israa’iil waxay ansixisay sharci lagu qeexay in magaalada Qudus ay tahay mid “gabi ahaanteedaba mideysan” ayna tahay caasimada Israa’iill taasi oo ah mid jabinaysay shuruucda caalamiga ah.
Illaa maanta ma jiro dal Israa’iil u aqoonsan in ay Qudus leedahay Marka laga Reebo Mareykanka oo Donald Trump uu u raray safaaradda dalkiisa.
Dadka Falastiiniyiinta ee ku nool magaalada Qudus oo ay tiradooda gaareyso 400,000, waxay leeyihiin xuquuq daganaashiyo ah islamarkana looma aqoonsana inay muwaadiniin u dhashay yihiin.
Tan iyo sannadkii 1967, Israa’iil waxa ay waday musaafurinta dadka Falastiiniyiinta magaalada Qudus waxayna ku haysay cadaadis.
Israa’iil sidoo kale waxay Qudus ka dhistay dhismooyiin ay Qaramada Midoobey ku tilmaamtay sharci daro a oo ay ku nool yihiin 200,000 oo Yahuud ah.
2. Muhimadda dhanka diinta ee dhismaha Al-aqsa
Dadka Musliminta ah waxay Misaajidka Al-aqsa ee magaalada Qudus u yahay goobta sadaxaad ee Barakeysan.
Masjidka Al-Aqsa waxaa uu ahaa qibladii koowaad ee Muslimiinta ka hor inta aan laga dhigin Makah.
Qaabkan casriyeynta dhismahan oo qarnigii 7-aad la sameeyay waxa ay Musliminta u rumeysan yihiin in Beytul Maqdis ay ahayd goobtii laga dheelmiyay Nabi Maxamed Nabad galyo iyo naxariis dushiisa ha ahaatee.
Dadka Yahuudda ayaa dhankooda aaminsan in dhismahani uu yahay goobti mar uu ku yaallay Macbadkii Yahuudda, balse sharciga Yahuudda ayaa mamnuucaya in halkaasi la galo oo lagu cibaadeysto iyaga oo u arkaa goob barakeysan oo aan la gali Karin.
Darbiga ku yaalla dhanka galbeed ee misaajidka oo ay Yahuuda u yaqaanaan Gidaarta Baroorta, ayaa la rumaysan yahay in uu yahya darbigii ka haray macbadkii Yahuudda.
Balse Muslimiinta ayaa aaminsan in darbigaas yahay Gidaarka Al-Burqa oo ah goobtii uu nabi Maxamed (SCW) uu ku xirtay al-Buraq markii uu samada aadayay uuna Alle la soo hadlay.
Sannaddii 2017 ayay ahayd markii uu madaxwayne Trump sheegay in magaalada Qudus uu u aqoonsanayo caasimadda Israa’iil taas oo dalal badan oo Muslimiin ah ka soo horjeedsadeen.
3. Marxaladihii uu soo maray muranka
Sannadkii 1967, Urdun iyo Israa’iil waxay ku heshiiyeen in hay’ad Muslimiinta ka socota ay maamusho gudaha iyo dhismaha Masjidka, halka Israa’iil ay maamulayso ammaanka dibadda dhismaha masjidka Barakeysan ee Al-Aqsa.
Dadka aan muslimiinta ahayn ayaa loo ogol yahay in ay goobta booqdaan saacado gaar ah, balse looma ogola in ay halkaasi ku cibaadeystaan.
Balse Ururada u ololeynaya macbadyada Yahuuda sida ururka Temple Mount Faithful iyo machadka the Temple Institute, waxay cadaadis ku hayeen dowladda Israa’iil in ay dadka Yahuudda u ogolaato inay galaan gudaha dhismaha iyaga oo doonaya in halkaasi macbad sadaxaad laga dhiso.
Sannadkii 2000, rai’sul wasaarihii Israa’iil Ariel Sharon ayaa galay goobta uu ku yaalo misaajidka barakeysan ee Al-aqsa isaga oo ay la socdeen 1,000 askari oo booliiska Israa’iil ka tirsan.
In uu Sharon galay goobtaasi barakeysan waxaa ka dhashay kacdoonkii labaad oo ay ku dhinteen in ka badan 3,000 oo falastiiniyiin ah iyo 1,000 Israa’iiliyiin ah.
Israa’iil ayaa xanibaado kala duwan ku soo rogtay galida misaajidka barakeysan ee Al-aqsa taasi oo ay ka mid tahay gidaarka sannadkii 2000 lagu kala gooyay halkaasi, taasi oo Falastiiniyiinta ku nool Daanta galbeed ka hor istaagaya in dhismaha ay galaan.
Dadka Falastiinyinta ee ka badan 3 milyan ee ku nool Daanta galbeed waxaa loo ogolaaday in dadka ka wayn 40 sano ay klu tukadaan maalinta Jimcaha ah, halka kuwa kale ay ku adkaato in ay fasax ka helaan maamulka Israa’iil.
4. Daruufaha ku xeeran
Misaajidka barakeysan ee Al-Aqsa waa gob yar oo ku taallla gudaha Falastiin, balse waa goobta udub dhaxaadka u ah muranka u dhaxeeya Falastiiniyiinta iyo Israa’iil.
Inkastoo ay goobtan muhimad wayn ugu fadhido Musliminta hadana dadka Falastiiniyiinta ee haysta diinta masiixiga waxay ka soo horjeedsadeen qabsashada Israa’iil.
Magaalada Barakeysan ee Qudus ayaa ah goob sidoo kale ay muhim u arkaan dadka Yahuuda ah.
