Muddo labo toddobaad ah ayaa kasoo wareegtay markii xayiraadda lagu soo rogay Philippines. Elleisha Angeles oo 19 jir ah waxay sheegtay inay ku riyootay iyadoo isbitaal ku jirta.
“Waxaa la joogay saqda dhexe xilli uu dhaqtar qalliin iiga sameynayay gacanteyda, waxaan kasoo baxay guriga aniga oo leh hal gacan xilli uu dhakhtar ila socday,” ayay tiri Elleisha Angeles.
Habeen kale, waxay ku riyootay inay ka luntay lacag ay iyadu laheyd iyo Laptop.
Elleisha oo kaliya ah kuma koobno riyada xilli dunida ka taagan yahay dhibataada ka dhalatay coronavirus marka waxay dadka ku riyoonayaan cudurlka.
Dad badan ayaa kusoo warramay in habeeno badan ay ku riyoodeen cudurka xilli coronavirus uu ku faafay in ka badan 175 dal, waxaana dadka saameeyay xayiraadaha ka dhashay ka hortagga cudurka.
Welwel iyo walbahaar
Deirdre Barrett oo ku takhasustay cilmu-nefsiga barana ka ah jaamacadda Harvad ee dalka Mareykanka oo ku howlaneyd uruurinta riyooyinka dadka inta uu dunida ku baahay cudurka laga bilaabo bisha March waxay sheegtay in welwelka uu horseeday in dadku ay riyoodaan.
Sahan ay sameysay wuxuu muujinayaa in dadka qaar ay riyadooda la xiriirinayeen welwel ku dhacay “kaddib markii ay daawadeen filinkii saadaaliyay cudurka ee Contagion, waxay ku riyoodeen inay qabaan xannuunka Covid-19.”
“Waxaan dareemay in naqaska uu igu dhagayo iyo xannuun, aniga oo indhaheygu aragooda uu noqday mid liita, marka waxaan ogaa in aan dhimanayo”.
Deirdre waxay horey daraasad ugu sameysay dhacdooyin naxddin badan dhaliyay sida weerarkii 9/11-kii ee lagu qaaday Mareykanka, Ciidammadii Britain ee ku sugnaa xabsigii dagaalka ee Naaz-yiinta.
Sida ay sheegtay, dhibaatooyinka dagaallada waxaa lala xiriiriya riyada balse dhibaatada ka dhalatay safmarkan ayaa ah mid ka duwan.
Cadow aanan muuqan
“Waa cadow aanan muuqan, waxay ka mid tahay hadallada sarbeebka ah ee ku saabsan fayrska,” ayay tiri Deirdre Barrett.
“Waxaa jirtay in dad badan ay ku riyoodaan iyagoo dhex jiifa dhiiqo, ama duufaanno dhex dabaalanaya ama dhulgariir”.
Charlie oo ku nool England wuxuu ku riyooday caara-caaro weyn oo sarriirta ugu soo fuushay.
“Waxaan mar ku riyooday, caara-caaro weyn oo sarriirta igu soo fuuleysa, wuxuu xajmigeedu la dhanaa sida bisadda… waxaan ka cararay guriga si aan uga badbaado caar-caarada”
Charlie wuxuu sidoo kale sheegay in xilliga uu riyoodo ay tahay marka uu guriga joogo.
Deirdre Barrett oo ku takhasustay cilmu nefsiga waxay sheegtay in arrintani ay ugu wacan tahay in dadka ay sexdaan waqtiyo badan mararka qaarkoodna aysan ku kicin qeylida teleefoonkooda.
“Dadka qaar waxaa loo diiday inay hurddaan maadama ay shaqeynayaan saacado badan ama waxay dhibaata ka heysataa dhanka qoyska, waxaa laga yaaba in niyaddooda ay arrimaha kusoo dhacaan xilliga hurddada”.
Qof kale oo ku xusan sahanka ay sameysay Deirdre Barrett wuxuu sheegay in maalin uu riyooday xilli uu la joogay asxaabtiisa.
“Waxaan la sheekeysanay saaxibadeyda, waxaan durbadiida maqlay dhawaaq xooggan, waxaan hawada sare ku arkay qalab weyn oo hadba dhinac hawada u maraya, kaas oo beegsanaya dadka.
“Waxaan isku dayay in aan baxsado xilliggaas oo aan dhuumaaleysi ku jiray.”
Luigi De Gennaro, oo daraasad ku sameynaya riyada shacabka Talyaaniga xilliggii uu cudurka Covid-19 ka dilaacay dalkaas ayaa ogaaday inay sare u kaceen dhacdooyiinka la xiriira arrintani.
Riyo qarow ah
Deirdre Barrett waxay sheegtay in hurado yarida uu horseedo welwelka.
Waxay arrintani dhalisaa in qofka uu marar badan hurddada ka soo kaco.
Xilliga qarowga jirka qofka waxaa ku dhacayaa isbeddal dhanka neefsiga ah iyo dhanka qulqulka dhiigga, jirka wuxuu noqonaya mid shaqadiisa joojiyay oo curyaamay, waxay dhacdaa riyadan marka aad 90 daqiiqo hurdada ku jirtay.
Marka qofka haddii uu soo kaco marka uu qarwayo wuxuu soo xusuusan karaa waxyaabihii uu ku riyoonayay.
“Riyada waxay falcelin uu ku dheehan yahay u tahay cudurka safmarka ah, waxaan goob joog u nahay tirada dadka riyoonaya oo sare u kaceyso xilliggan lagu gudo jiro dhibaatada” ayay tiri.
Niamh Devereux, oo ku nool magaalada Dublin ee Ireland ee UK waxay sheegtay in reer-aakhiraad ay ku aragtay beerteeda xilli ay ku sugneyd munaasabad ka dhaceysay gurigooda.
“Waxay aheyd dhacdo naxddin badan, reer-aakhiraad ayaa nala wareegay.”
Khuburrada waxay isku raaceen in dhacdooyinka maalinlaha ah ee uu la kulmo bani’aadanka ay sameyn toos ah ku leeyihiin riyada, waxay tani u horseedeysaa dadka safka hore kaga jiro dagaalka ka dhanka ah cudurka halista ah inay qarwaan.
Talyaaniga wuxuu dhawaan ansixiyay qalab la soconaya dadka la kulmay kuwo uu ku dhacay cudurka si looga hortaggo fiditaanka coronavirus.
Uruurinta riyada
Carlotta waxay riyadeeda u gudbisay website la yiraahdo Idreamofcovid oo baahiyo waxyaabaha ay ku riyoodeen dadka xilliga xayiraadaha looga hortaggayo Covid-19.
“Dadku way kala fogaanayaan iyagoo aan is gacan qaadeyn… waxaan ka walaacsanahay in dhibaatada ka dhalatya cudurka ay dadka ku riyoodaan”, ayay tiri Erin Gravley oo aan aheyn dhakhtar iyo cilmi baare toona.
Walaasheed waxay dadka ka caawisaa in sharraxaad ay ka bixiso riyada ay usoo gudbiyaan ka hor inta aan la daabicin.
Erin waxay ku rajo wen tahay in mashruuca uu lagu qabto riyada dadka xilligan uu dunida ka taagan yahay safmarka coronavirus.
Waxaa jiraa dadaallada diiwengelinta riyada dadka ku nool kala bar Mareykanka- gaar ahaan magaalada New York, halkaas oo ka mid ah meelaha laga soo tebiyay kiisaska ugu badan ee cudurka.
Haweeney ku nool Mareykanka ayaa sheegtay “in ay ku riyootay iyadoo kaxeyneysa dooni xilli ay sigtay duufaan xooggan oo ka jirtay halkaas.
“Waxaan isku dayay in aan ka badbaado duufaanta, duufaanta ayaa cirka isku shareertay, waxay igu tuurtay dhinaca xeebta, waxaan arkay dhagaxaan horteeyda, waxaan is arkay aniga oo soo jeeda”.
“Waxaan garwaaqsaday in riyada duufaantii u horreysay uu ahaan cudurka Covid-19 halka tan labaad ay aheyd isbaddalada cimilada”.
Riyada wanaagsan
Waxay u muuqataa in qof kasta uu ku riyooday riyo xun xilligan lagu gudo jiro safmarka corona balse arrinta sidaas kaliya ah ma ahaan.
“Waa arrin murugo leh balse waxaa jiraa dadka ku riyooday riyo wanaagsan, dadka qaar waxay arkeen duni in aysan ka jirin hawo wasakaheysan ama in feyraska dawo loo helay”, ayay tiri Deirdre Barrett.
Neeru Malhotra oo ku sugan magaalada New Delhi ayaa sheegtay in tan iyo xayiraaddii lagu soo rogay Hindiya ay ku riyooneysay iyadoo ku dhex raaxeysanays huteel casri ah xilli ay farxad dareemeysay.
