Saynisyahanno ka tirsan Jaamacadda Oxford ayaa sheegay in ay soo saari doonaan ugu yaraan hal milyan oo irbadood oo talaal loogu talo galay coronavirus ah bisha Sebtember ee sannadkan.
Dawladda Ingiriiska oo mashruucan taageeraysa ayaa sheegtay in “aanay jirin wax dammaanad” ahi, isla markaana aanay suurto gal ahayn in muddo loo qabto soo helidda tallaalka.
Bukaanka ugu horeeyey ee ka qayb galaya tijaabadaa ay Oxford waddo ayaa la filayaa in tallaalkaa lagu tijaabin doono todobaadka dambe.
Hase ahaatee, weli lama ogaan karo wax tarka talaalkaasi yeelanayo.
Khuabrada badankoodu waxay weli qiyaasayaan in ay qaadan doonto muddo 12 ilaa 18 bilood ah in la helo tallaal oo soo saarkiisu bilaabmo.
Waa maxay talaalka coronavirus?
Talaalku sidiisaba waxa uu habdhiska difaaca ee jidhka u diyaariyaa sidii uu uga hortagi lahaa in cudur ku dhaqo qofka sida Covid-19 oo kale ah.
Haddii dad badan oo dunida ku nooli ay adkaysi u yeeshaan waxay arintaasi coronavirus ka horjoogsan doontaa inuu fido oo in dadku kala fogaadaan na qasab noqon mayso.
Qiyaastii 80 kooxood oo dunida oo dhan ku kala filiqsan oo ay ku jiraan shirkadaha waaweyn ee dawooyinka sameeyaa, ayaa ku foogan sidii ay talaal u heli lahaayeen qaarkoodna durba waxay marayaan tijaabadii lagu eegi lahaa aadamaha.
Cilmi baadhistan dunida ka socotaa aad bay u xawli badan tahay, hawl sannado qaadan lahayd ayaa lagu soo koobay bilo.
Oxford maxay samaysay?
Saynisyahannada Oxford waxay marka horeba diyaar galow ayay ku jireen in xaalad tan Covid-19 oo kale ahi dhici karto intaanu cudurkani dunida b aka dilaacin.
Waxay hore u sameeyeen fayras ka ku dhaca daanyeerada nooc ka mid ah oo hidde sideyaashiisa wax laga bedelay si uu ugu noqdo laf dhabarta talaal cusub. Ka diba waxay isku daraan qayb ka mid ah fayraskan cusub ee coronavirus.
Natiijada ay filashada fiican ka qabaan waxa weeyi in uu soo baxo fayras aan wax yeelo lahayn oo handhiska difaaca jidhka bara sida uu ula dagaalami karo Covid-19.
Su’aasha weyn ee meesha taal waxa weeyi talaalkan tijaabada ahi wax tar ma yeelan doonaa?
Prof Sarah Gilbert, oo ah madaxa khubarada climb baadhista wada ee samaynaysa talaalka, ayaa sheegtay in 80% uu shaqayn doono.
“Aragtidaas ayaa qaban, sababta oo ah tiknoolajiyadan ayaa muddo dheer ku shaqeeyey waxaanay sidoo kale wax ka qabtay hawshii talaalka tijaabada ah loogu sameeyey fayraska Mers [ waa fayras ay isku nooc yihiin coronavirus-ka] oo waxaan ogahay waxa la samayn karo. Waanan rumaysanahay in fursad fiican oo uu wax tar ku yeelan karaa jirto” ayay tidhi.
Goorma ayuu diyaar noqonayaa?
Cilmi baadheyaashu waxay ku rajo weyn yihiin in talaalkoodaas oo wax tar lihi ku soo bixi doono dhawr bilood gudahood.
Laakiin hadii xayiraadda dadka lagu soo rogay ay qudheedu wax tar yeelato waxa dhici karta intaasi saamayn taban ku yeelato maadaama oo tirada dadka coronavirus ku dhacayaa yaraan doonto oo ay keeni doono in ay dheeraato mudada lagu ogaan karo wax tarka talaalku.
Waxa socda dooda ku saabsan in ay khatar noqon karto in dadka si badheedha fayraska loogu mudo si natiijo degdeg ah loo helo iyo in kale.
Dawladdu maxay qabanaysaa?
Dawladdu waxay saartay guddi u xil saaran ka hortagga coronavirus iyo taageero degdeg ah oo la siiyo sidii loo heli lahaa talaal.
Wasiirka ganacsiga, Alok Sharma, ayaa sheegay in samaynta talaalku “tahay hawl culus” isla markaana aanay jirin “damaanad” ah in la helayaa.
“laakiin dawladdu way taageeraysaa saynisyahannada, waxaanay rajo ka qabtaa in ay helaan fursad ay guul ku gaadhaan” ayuu yidhi.
Waxay dawladdu haatan maal gelinaysaa 21 mashruuc oo cusub oo cilmi baadhis ah waxaanay u heelantahay in hadii talaal la helo farsamayntiisa di degdeg ah xaddi badan loo soo saaro.
La taliyaha armaha sayniska ee xukuumadda, Sir Patrick Vallance, oo gudida dawladdu saartay gudoomiye u aha ayaa sheegay in ay lagama maarmaan tahay in la garawsado in dalal kale heli karaan tallaalka.
“Waa in xaqiiqada la garowsadaa oo ah in mashruuc kastaa fursadda ay haystaa tahay mid aan aad u badnaydn” ayuu yidhi.
Waxaanu intaa ku daray ” sidaa awgeed in kasta oo cid waliba rajo weyn iyadoo qabta hawsha u qalab qaadatay oo aan filayno in laga midho dhalin karo, waa in la goaadaa in ay muhiin tahay la helo talaal wax tar leh”.
Hase yeeshee waxay u xidhan tahay waxa ay ka yidhaahdaan saynisyahannada xukuumadda la taliya iyo kuwa hay’adda caafimaadka aduunka ee WHO in ay maan gal tahay in muddo 12 ilaa 18 bilood ah lagu soo saari karo talaal iyo in kale.
