Saraakiisha Dowladaha Mareykanka, Afqaanistaan iyo kuwa Taalibaan ayaa dhammaantood waxa ay isku dayayeen in ay ka fogaadaan in heshiiskii shalay ka dhacay magaalada Dooxa ee dalka Qadar ay ku tilmaamaan “heshiis nabadeed”.
Balse gudaha dalkaasi Afqanistaan waxaa muddo usbuuc ah laga dareemayay hoos-u-dhac ku yimid rabshadihii halkaasi ka dhici jiray, arrintaa oo horseeday in heshiiskaasi la saxiixo.
Sidee ayay arrintaasi ku dhacday?
Colaadda dalkaasi Afqaanistaan ayaa waxaa in muddo ah ku daadanayay dhiig aad u badan, iyadoo Taalibaanku ay dhul ballaaran maamulayeen ama la wareegeen marka laga reebo magaalooyinka waaweyn.
Waxa ay u muuqataa in hoggaamiyeyaasha Mareykanka iyo Taalibaan ay garowsadeen in midba midka kale uusan awood milatari ku muquunin karin. Madaxweyne Trump ayaa in badan muujinayay in ay ka go’antahay in ciidamada dalkiisa uu ka soo saaro dalkaasi Afqaanistaan.
Isbadalka ugu weyn ee dhanka siyaasadda ayaa ahaa mid Mareykanka uu kaga tanaasulayay mowqif ahaa in Taalibaan ay marka hore tahay in ay wadahadal la furtaan dowladda dalkaasi Afqaanistaan balse arrintaasi ayaa la badalay sanadkii 2018, taa ayaana ah waxa suurtageliyay in Taalibaan iyo Mareykanku ay heshiiskaasi wada saxiixdaan.
Taalibaanku waxa ay dowladda Afqaanistaan u arkaan mid dabadhilif ah oo uu Mareykanka xukunka ku hayo, sidaa awgeed waxa ay diideen in ay wax wadahadal ah la furaan.
Taa ayaa sababtay in dowladda Mareykanka ay si toos ah u soo hor fariisato Taalibaan, waxa ayna aqbashay in ay ogolaato arrin ay in muddo ahba doonayeen oo ah in ciidamada shisheeye laga saaro dalkaasi Afqaanistaan.
Wada xaajoodyadaasi ayaa horseeday in shalay la saxiixo heshiiskaasi, waxaana Taalibaanku ay ogolaadeen in ay wax ka badalaan xiriirka kala dhaxeeyo urur weynaha Al-Qaacidda.
Heshiiskan ayaa waxa uu albaabada u furayaa wadahadallo dheeraad ah oo u dhaxeeya hoggaamiyeyaasha siyaasadda ee dalkaasi Afqaanistaan oo ay ku jiraan kuwa dowladda.
Wada xaajoodyada ayaa laga yaabaa in ay sii noqdaan kuwo aad u adag, waxaana suurtagal ah in lagu heshiin waayo sidii la isu qabadsiin lahaan aragtida Taalibaan ee ah in dalkaasi laga hirgeliyo Imaarad Islaami ah iyo dimuquraadiyadda casriga ahi ee dalkaasi ka jirtay tan iyo sanadkii 2001.
Su’aalaha ugu badan ee hadda taagan ayaa ah arrintii xuquuqda dumarka xaggee bay ku dambeyn doontaa? Taalibaankuse sidee ayay u arki doonaan dimuquraadiyadda?
Dhammaan su’aalahani ayaa laga jawaabi doonaa marka ay wadahadallada u billowdaan Taalibaan iyo dowladda dalkaasi Afqaanistaan.
Waxaa suurtagal ah in caqabado hor leh ay soo baxaan ka hor inta aysan billaaban wada xaajoodyadani. Taalibaanku waxay doonayaan in wadahadalladaasi ka hor xabsiyada laga sii daayo 5,000 oo maxbuus oo laga hayo halka dowladda dalkaasi ay doonayso in maxaabiistaasi ay kula gorgortanto Taalibaan, si loogu qanciyo in ay ogolaadaan xabbad joojin.
Waxaa sidoo kale jira muranka siyaasadeed ee ka dhashay natiijada doorashadii dalkaasi ka dhacday oo uu dood ka keenay musharrixii la tartamayay Ashraf Ghani, taa oo uu ku tilmaamay in musuqmaasuq uu hareeyay.
Mid ka mid ah saraakiisha dalkaasi Afqaanistaan ayaa BBC-da u xaqiijiyay in wadahadallada u dhaxeeya dowladda iyo Taalibaan ay suurtagal tahay in sanado ay sii jiitamaan.
Balse Mareykanku waxa uu muujiyay in uu doonayo in ciidamadiisu uu dalkaasi kala baxo muddo 14 bilood gudahooda ah, waa haddii Taalibaanku ay dhinacooda ka fuliyaan heshiiskaasi.
Lama oga in ciidamada Mareykanku ay dalkaasi sii joogi doonaan haddii dowladda Afqaanistaan iyo Taalibaan ay ku heshiin waayaan wada xaajoodyadaasi.
Diblomaasi ka tirsan dowladda Afqaanistaan ayaa BBC-da u sheegay in ka bixitaanka ciidamada Mareykanaka ee dalkaasi Afqaanistaan ay ku xiran tahay heshiis ay wada gaaraan dowladda madaxweyne Ashraf Ghani iyo Taalibaan.
Waxa uu walaac ka muujiyay waxa dhici karaya haddii Mareykanka uu la baxa ciidamadiisa, iyada oo aan wax heshiis ah la dhex dhigin dowladda Afqaanistaan iyo Taalibaan, waxa uuna sheegay in arrintaasi ay halis gelin doonto ciidamada dalkaasi Afqaanistaan.
Dadka falanqeeya siyaasadda ayaa sheegaya in Taalibaanku aysan u muuqan in ay diyaar u yihiin in ay tanaasulaan, waxaana heshiiskani ay Mareykanka la galeen ay ugu muujinayaan taageerayaashoodu in uu yahay guul ay gaareen.
Taalibaanku ayaa sidoo kale waxa ay doonayaan in ay beesha caalamku ka helaan aqoonsi iyo sharciyad. Balse heshiiskii ka dhacay magaalada Dooxa ayaa siinaya aqoonsigaasi iyo sharciyadda ay u baahan yihiin, waxaana ay haatan dareemayaan in hadafkooga ay ku gaari karaan oo kaliya in ay soo fariistaan miiska wada xaajoodka.
Balse dadka reer Afqaanistaan ayaa waxa ay doonayaan in ay nabad helaan, waxaase haatan laga dhur sugayaa sida uu u dhaqan galo heshiiskaasi Mareykanka iyo Taalibaan ay kala saxiixdeen.
