Tallaabo uu qaaday wasiirka caddaaladda ee dalka Gambia Abubacarr Tambadou ayaa Aung San Suu Kyi lagu geeyay maxkamadda caddaaladda adduunka ee fadhigeedu yahay Hague, waxaana loo heystaa eedeymo ay beenisay oo ku saabsan in milatariga dalkeeda ay xasuuq geysteen.
Maxkamaddan ugu sarreysa caalamka ee hoos tagta Qaramada Midoobay ayaa amartay in laga hortago dilal kale oo ka dhaca waddanka ay haweeneydaas madaxweynaha ka tahay ee Myanmar.
Haddaba waa kuma ninkan maxkamadda geeyay haweeneyda horay ugu guuleysatay abaalmarinta nabadda ee Nobel-ka?
Safar lama filaan ah oo uu Abubacarr uga tagay waddankiisa yar ee ku yaalla galbeedka Afrika ayuu ku gaaray waddanka Bangladesh, halkaasoo uu kula kulmay dad qaxooti ah.
Ka dib markii uu dhageystay sheekooyinkooda naxdinta leh, waxaa usoo baxday in dad badan lagu xasuuqay gudaha Myanmar.
“Waxaan ogaaday in arrintani ay aad uga weyneyd sida aan ku arkeynayay telefishinnada”, ayuu yiri isagoo la hadlayay BBC-da.
“Milatariga iyo dadka shacabka ah ayaa si toos ah u qorsheynayay weerarrada ka dhanka ah qowmiyadda Rohingya, iyagoo guryaha ka gubayay, carruurtana intay khasab uga qaadaan hooyooyinkooda ayey ku tuurayeen dabka holcaya. Ragga way gowracayeen, gabdhahana way kufsanayeen iyagoo nooc walba oo xadgudubka dhinaca galmada ah ku sameynaya”.
Rohingya waa qowmiyad muslimiin ah oo looga tiro badan yahay wdadanka ay ku badan yihiin dadka heysta diinta budiistaha ee Myanmar (oo sidoo kale loo yaqaanno Burma).
‘Wixii ka dhacay Rwanda oo kale’
Dhacdooyinkan waxay Mr Tambadou soo xasuusiyeen kuwii ka dhacay dalka Rwanda, markii uu xasuuqa ka socday sanadkii 1994-kii.
Xasuuqaas waxaa lagu dilay qiyaastii 800,000 oo ruux.
“Waxay sheekooyinku aad ugu ekaayeen kuwii ku saabsanaa falalkii ka socday Rwanda ee lagu bartilmaameedsanayay dadka Tutsi-ga ah.
“Waxay wadaagaan fikirka isir-goynta ah, magacyada loo bixiyay iyo calaamad kasta oo xasuuqa muujineysa.
“Markii aan fikiray waxaa ii soo baxday in dowladda Myanmar ay mas’uul ka ahayd burburinta guud ahaan qowmiyadda Rohingya”, ayuu yiri.
Dowladda Myanmar waxay beenisay inay xasuuq geysatay, waxayna isbuucan soo saartay “xog kooban” oo ku saabsan baaritaannadii ay ku wadday dilalkii faraha badnaa ee dhacay iyo howlgalladii ay milatariga uga jawaabeen weerarro ay fuliyeen mintidiin muslimiin ah.
Maadaama xogtan lasoo saaray maalmo yar ka hor inta aysan xukun ku dhawaaqin maxkamadda ICJ, waxay u muuqataa isku day lagu doonayo in mas’uuliyiinta dowladda “lagu bariyeelo”, xilli dowladda ay hadda bartamaha uga jirto eedeymaha xasuuqa.
Aung San Suu Kyi waxay maxkamadda horteeda ku doodday in baaritaankan ay iyagu sameynayeen uu u furan yahay faragalin caalami ah.
Mr Tambadou dhankiisa, ma uusan rabin in marnabada laga aamuso arrintaas.
“Waxan bani’aadannimadeenna ayey ku xiran yihiin markii dhinac kasta laga eego”, ayuu ku yiri cod dheer.
Myanmar waxaa lagu eedeeyay inay ku xad-gudubtay xeerka caalamka u yaalla ee lagu mamnuucay xasuuqa.
Mid kasta oo ka mid ah waddamada 149-ka ah ee saxiixay xeerkaas ayaa kusoo oogi karay dacwaddaas laakiin Gambia oo aan qeyb ka ahayd dalalkii saxiixay xeerka ayaa tallaabo u qaaday dacwdadan, waxaana hor kacayay Mr Tambadou.
Kiiska ku saabsan xasuuqa ee ka dhanka ah dowladda Myanmar ayaa taageero ka heysta ururka ay ku mideysan yihiin 57-da waddan ee muslimiinta ah(OIC) iyo waliba koox qareenno caalami ah.
Dowladda Gambia ayaa maxkamadda ICJ ka codsatay inay xukun deg deg ah kasoo saarto dacwaddan.
‘Cabsi la’aan’
Simon Adams, oo ah madaxa hay’ad u doodda xuquuqda aadanaha ee caalamiga ah, ayaa sheegay in hal nin oo dhiirran, xirfadna leh uu usoo istaagay inuu Myanmar kula xisaabtamo xasuuq lagu eedeeyay.
“Dadka qaarkood waxay ka cabsanayeen xiriirka lala leeyahay Shiinaha”, ayuu yiri.
“Kuwo kale waxay sheegeen inaan la joogin wakhtigii saxda ahaa, oo arrintu ay siyaasad ahaan khatar u ahayd. [Laakiin] waxaan aad ula dhacay cabsi la’aantiisa. Wuxuu fahansanaa cadaadiska imaan kara, laakiin wuxuu qorsheeyay sida lagu maareyn karo”.
Dareenka noocan ah wuxuu Mr Tambadou isagoo aad u da’ yar.
Isagoo dhashay sanadkii 1972-kii, wuxuu ku soo koray caasimadda waddanka Gambia ee Banjul, wuxuuna dhexda uga jiray 18 carruur ah oo walalaihiis ah.
Aabihiis wuxuu lahaa saddex xaas, maadaama ay yihiin qoys muslimiin ah.
Markii uu dhalinyarada ahaa wuxuu ku fiicnaa dhinaca ciyaaraha, wuxuuna dalkiisa kula guuleystay koobab. “Ciyaartoy xun ma aanan ahayn”, ayuu yiri.
Saaxiibbo u dhow oo dacwado lagu soo oogay
inkan 47 jirka ah waxaa markii uu yaraa lagu naaneysi jiray “nasiibloow”. Qoyskiisa oo dabaqad dhexe ahaa waxay awood u heleen inay ka bixiyaan kharashkii uu ku dhigtay dugsiga sare ee gaarka ah iyo jaamacad dalka Ingiriiska ah.
Isagoo ka cabsanaya inuu aabihiis niyad jabiyo ayuu ka tanaasulay hammigiisii dhinaca ciyaaraha, wuxuuna sameystay aqoon kale.
“Waligey kuma fikirin inaan cilmiga sharciga barto. Laakiin… booskii ugu horreeyay ee aan jaamacadda ka helay wuxuu ahaa heerka koowaad ee barashada sharciga, sidaas darteedna waan baddalay xirfaddeydii”.
Ka dib markii uu qalin jabiyay, wuxuu dib ugu soo laabtay dalkiisa hooyo, wuxuuna ku biiray waaxda dacwad oogista.
Isgaa iyo saaxiibbadiis waxay cod dheer uga hadli jireen tacaddiyada ka dhanka ah bani’aadannimada.
Bishii April ee sanadkii 2000, ciidamada amniga ee madaxweynihii hore ee Gambia Yahya Jammeh ayaa rasaas ku furay dad mudaharaadyo nabadeysan dhigayay, waxayna dileen 14 arday, hal wariye iyo nin si isxilqaamid ah uga shaqeynayay hay’adda Laanqeyrta Cas.
Mr Tambadou wuxuu daawanayay saaxiibaddiisii ugu dhawaa oo la maxkamadeynayo, laakiin cadaadis dhanka qoyskiisa uga yimid awgiis ayuu ku go’aansaday inuu xirfaddiisa uga shaqeyso dalka dibaddiisa.
Ka dib markii ay dhacday dowladdii Jammeh, billowgii 2017-kii, Mr Tambadou wuxuu dib ugu soo laabtay Gambia, si uu xubin uga noqdo golaha wasiirrada ee madaxweyne Adama Barrow, oo ahaa madaxweynihii ugu horreeyay ee lagu doorto Gambia, muddo 23 sano ah.
Wuxuu hadda dareensan yahay in la joogo wakhtigii ay ambia dib usoo ceshan lahayd booskii ay ku lahayd arrimaha caalamka.
