Turkiga wuxuu sheegay inuu qabsaday qeybo ka mid ah waqooyiga Suuriya, oo uu doonayo inuu ka abuuro ‘goob nabdoon’, si loo dajiyo dadka qaxootiga ah ee reer Suuriya islamarkaana loo sugo amniga xuduuddiisa. Laakiin hay’adaha u dooda xuquuqda aadanaha iyo dadka Kurdiyiinta ah ayaa sheegaya in goobtaas aysan dadka qaar u ahayn amni iyo wax u dhow toona.
Kurdiyiintu waxay sheegeen in dowladda Turkigu ay dooneyso inaan wax maamul ah oo ay Kurdiyiin ku lug leeyihiin laga sameynin halkaas, ayna sidoo kale dooneyso inay bulshada Kurdiyiinta ah ee deegaankaas ku badan tiradooda ku lumiso qaxootiga Suuriya ee kasoo kala jeeda qeybaha kale ee waddanka.
Arrintaas waxay ku tilmaameen mid looga gol leeyahay in lagu ciribtiro qowmiyadda halkaas ku nool.
BBC-da laanteeda Af-carabiga ayaa la hadashay dad wali ku nool goobta laga sameeyay “aagga nabdoon” ee magaalada Afrin iyo qaar kale oo u qaxay dhinaca magaalada ku dhow ee lagu magacaabo Tal Rifat.
Waxay ka hadleen waxa ay kula kulmeen ‘aagga nabdoon’, halkaasoo tiro ka mid ah ciidamada kasoo horjeeda dowladda Suuriya ay maamulaan, iyagoo amarka sarena ka qaadanaya Turkiga.
Sheegashooyin iskhilaafsan
Tan iyo bishii March ee sanadkii 2018-kii, ciidamada Turkiga ayaa maamulayay magaalada ay Kurdiyiintu ku badan yihiin ee Afrin iyo nawaaxigeedaba.
Howlgal hore oo ay milatariga Turkigu halkaas ka fuliyeen sanadkii 2016-kii ayey uga saareen xoogaggii kooxda IS, waxayna la wareegeen deegaannada al-Bab iyo al-Rai, oo dhinaca waqooyi-bari ka jira magaalada Aleppo(Xalab).
Waxay xilligaas garab ka helayeen maleyshiyaad taageersan xukuumadda Ankara.
Turkiga ayaa howlgalkoodii ugu dambeeyay kusoo galay aaggaas, waxayna tallaabadan qaadeen markii ay ciidamada Mareykanku ku dhawaaqeen inay isaga baxeen waqooyiga-bari ee Suuriya.
Hase yeeshee ururrada u dooda xuquuqda aadanaha waxay sheegayaan in qaar ka mid ah dadka rayidka ah ay la kulmeen tacaddiyo aad u xun.
“In shakhsiyaad la dilo, hanti la boobo, dad barakacayaal ahna laga hor istaago inay guryahooda ku laabtaan waxay caddeyn dhab ah u tahay in goobta ay turkigu ku tilmaameen ‘aag nabdoon’ aysan ahayn mid nabad ah”, sidaas waxaa tiri Sarah Leah Whitson, oo ah agaasimaha bariga dhexe ee hay’adda Dhowrista Xuquuqda Aadanaha(Human Rights Watch).
“Taa waxay liddi ku tahay warka ay sheegayeen mas’uuliyiinta Turkiga oo ahaa inay sameyn doonaan aag nabdoon, kooxaha ay u adeegsanayaan inay maamulaan dhulkaas qudhooda ayaa sameynaya tacaddiyo ka dhan ah dadka rayidka ah iyo waliba falal isirnacayb ah”, ayey sii raacisay hadalkeeda.
Rajooyin burburay
“Markii ugu horreysay waxaan ka tagnay gurigeenna, oo ku yaallay xaafadda Qastal Jendo, ka dib markii ay maleyshiyaadka qabsadeen. Waxaan tagnay magaalada Azaz, haddana waxaan uga sii gudubnay magaalada Afrin”, ayey tiri Aamina Xamiid, oo wiilkeeda Aras uu dhib weyn kala kulmay dhacdooyinkaas.
Waxay sheegtay inuu u baxay si uu usoo ogaado xaaladda beer ay ku lahaayeen meel u dhow gurigooda, laakiin uusan dib usoo laabanin.
Aras, oo 30 jir ah, waxaa markii dambe la helay isagoo ‘ay si xun u jirdileen xoogagga halkaas la wareegay’ ka hor inta aysan uga tagin isagoo yaalla waddo ku taalla magaalada Azaz, taasoo 30 daqiiqo gaari looga socdo ilaa magaalada Xalab.
“Maqalka ayuu waayahay, dhagtiisa bidix waxay ka dillaacday saddex meelood, meelo badan oo ka mid ah jirkiisana dhaawacyo culus ayaa gaaray.
Aamina waxay markii hore ka rajo beeshay inay dib u hesho wiilkeeda, ka dib markii uu maqnaa in ka badan hal sano, 2016-kii.
Afduubka, dilka iyo jirdilka waxay ahaayeen kuwo si xad-dhaaf ah u socday. Waxay u qaadatay inay dileen ciidamada qabsaday xaafaddooda.
Waxay aad uga qoomameyn jirtay inaysan fursad u helin macsalaameynta wiilkeeda, inay dhunkato ayna u duceyso meydkiisa.
Xitaa markii hore, Aamina waxay nafteeda khatar ku galisay inay dib ugu laabatay xaafaddeedii, si ay ciidanka halkaas la wareegay u weydiiso halka uu ku dambeeyay wiilkeeda.
“Way isoo caayeen, wayna isoo eryeen, iyagoo iigu hanjabayay inay igu sameyn doonaan wixii ay wiilkeyga ku sameeyeen”
Waxay markii dambe meesha ay joogeen ka heshay kabihiisa, waxayna ogaatay in kolleyba la dilay.
Laakiin markii uu qof dariskeeda ah u sheegay inuu Facebook ka arkay sawirka wiilkeeda oo dadka lagu ogeysiinayo in qofkii garanaya uu isbitaalka kasoo doonto, way miyir beeshay.
Helitaankii Aras
Midka mid ah Aras adeerradiis, oo ku sugnaa magaalada Xalab ayaa diyaariyay qorshihii isbitaalka looga soo qaaday. Wuxuu u geeyay hooyadiis, dad badan ayaana u yimid inay arkaan.
Aamina waxay xasuusataa sidii ay u argagaxday markii wiilkeeda guriga la keenay.
Wuxuu u muuqday “sida cunug yar oo kale”. Miisaan badan ayaa dhacay qofkii horay u yaqaannayna inuu garan waayo ayey u dhaweyd.
Dhagaha waxba ma uusan ka maqli karin, wuxuuna u muuqday inuusan waxba ka ogeyn xaaladda markaas jirtay.
Intaas waxaa usii dheereyd inuu ka curyaamay mindhicirrada caloosha, dheefshiidkiisuna uu waxyeelloobay.
Dhowr bilood oo la daweynayay ka dib, Aras wuxuu u fariisan karaa qaab ay labadiisa lugood isdaba marsan yihiin oo kaliya.
Ma socon karo haddii aan la caawineynin, inta badanna wuxuu u jiifaa dhabar dhabar.
Xitaa way ku adag tahay inuu dhaqdhaqaaqo ama uu dalbado cunto iyo biyo midna.
Hadda waxay Aamina la wiilkeeda iyo odaygeeda, oo sidoo kale curyaan ah, kula nooshahay xero qaxooti oo ku taalla magaalada Tal Rifat.
Waxay rajo ka qabtaa in maalin uun ay dib ugu laaban doonaan xaafaddoodii.
Afduub, dhimasho iyo iyo lacago baad lagu qaadanayo
Haweeney magaceeda ku soo koobtay Jamiila, oo hadda ku sugan magaalada London, ayaa sheegtay in ciidamada taageersan Turkiga ay dhawaan walaalkeed ku afduubteen magaalada Afrin.
“Waxaan ku khasbaneyn inaan dirno lacag dhan £10,000, si loo sii daayo”, ayey tiri.
“Walaalkey wuxuu ogaa in mar kale la afduuban doono, si looga qaato lacag dheeri ah, sidaas awgeedna wuxuu u qaxay xero qaxooti oo ku taalla Tal Rifat. Halkaas ayuu ku sugan yahay dhowr bilood”, ayey sii raacisay hadalkeeda.
Warbixin ay Qaramada Midoobay soo saartay bishii September ayaa lagu yirii: “Dhammaan dadka ay afduubtaan xoogagga hubeysan ama kooxaha burcadda ah waa kuwo asal ahaan kasoo jeeda Kurdiyiinta, waxayna isugu jiraan dhakhaatiir, ganacsato ama dad hanti heysta. Dadka la afduubtay waxaa intooda badan lagu qabsaday goobaha ay jidgooyooyinka yaallaan ama waxaa habeenimo lagala baxay guryahooda”.
