Qiyaastii laba milyan oo qof oo ku nool aagga loo garanayo Sidama, waxay u codeynayaan in ay noqdaan gobol gaarka ah oo qeyb ka noqonaya hannaanka federaalka Itoobiya.
Aftidan waxaa loo arkaa in tijaabo ay u tahay in xiisadaha ka dhex taagan qowmiyadaha lagu dhameyn karo xaalad nabadeed.
Sidoo kale, Itoobiya oo ay doorasho guud ka dhici doonto bisha May ee sannadka soo socda, codeynta aftida ah waxay tijaabo u tahay hannaanka doorashadaas.
Maxay hadda codeynta u socotaa?
Tan iyo markii uu xilka qabtay, bishii April ee 2018-kii, Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed waxaa lagu amaanay isbedellad baahsan ee qunyar-socodnimada ah.
Wuxuu isbedel ku sameeyay qaran loo arkay in amni ahaan uu aad u adag yahay. Wuxuu sidoo kale heshiis nabadeed la saxiixday dalka ay Itoobiya muddada is hayeen ee Eritrea – taas oo ahayd tallaabo u suuragelisay in abaalmarinta nabadda ee Nobel-ka uu ku guuleysto sannadkan.
Balse, hab-dhaqankiisa deggan iyo ololaha axsaabta ee xuquuqda guud ee gowmiyadaha kala duwan, waxay dhaliyeen in ay soo baxaan xiisadihii qarsoona ee bulshooyiinka u dhexeeyay.
Rabshadaha ka tagan qeybo kala duwan oo Itoobiya ka tirsan, waxay sababeen in illaa seddax milyan oo qof ay barakacaan, 20-kii bilood ee la soo dhaafay.
Aftida lagu sameynayo is-mamul cusub wuxuu ku xusan yahay dastuurka, kaas oo la filayo in uu noqdo hannaan lagu qanciyo qowmiyadaha xamaasadeysan.
Dib u dhac ku yimid qabashada aftidan ee horraantii sannadkan waxa ka dhashay rabshado ka dhacay magaalooyiinka Sidama oo ay ku dhinteen ugu yaraan 25 qof.
Maxay doonayaan dadka taageeraya in Sidama ay gobol noqoto?
Dastuurkii Itoobiye ee 1995 wuxuu ogolaa in sagaal ismaamul ay Itoobiya leedahay, kuwaas oo ku saleysnaa qowmiyad. Tusaale, gobolka Soomaalida waxaa deggan Soomaali, midka Tigray, waxaa ku nool qowmiyaddaas iyo si la mid ah maamullada kale.
Laakiin Sidama waxay noqotay qeyb ka tirsan maamulka isku dhafka ah ee dhanka Koonfureed, Itoobiya, halkaas oo hooy u ah in ka badan 50 qowmiyadood.
Sidama waxay qowmiyadaha Itoobiya ka yihiin boqolkiiba 4%, taas oo micneheedu yahay in qowmiyadda shanaad ay yihiin. Dad badan oo iyaga ka mid ah waxay dareemayaan in ay xaq u leeyihiin in matalaad weyn oo siyaasadeed ay helaan iyo in la aqoonsado.
Marka la eego dastuurkii hore, waxaa jiray ismaamul la dhihi jiray Sidama, kaas oo loo maleynayo in dhowr qowmiyadood oo kale ay qeyb ka ahaayeen, balse magaca Sidama loogu yeeray.
Haddii ay helaan maamul goboleed cusub, micnaha wuxuu noqonayaa in Sidama ay shuruuc u gaar ah sameysato, ayna maamusho ciidamo goboleed gaar u ah, miisaaniyaddoodana ay si gaar ah u helaan taas oo dadka Sidama ku bixi doonta.
Waxay sidoo kale helayaan in luqaddooda la aqoonsado.
Caqabadaha ka dhalan karo sameynta gobol cusub maxay yihiin?
In kastoo ay u muuqato in mucaaradad wayn oo Sidama dhexdeeda ah aysan jirin, haddana waxaa taagan walaac ah in aftidan ay soo kicin karto qowmiyado kale oo deegaano kala duwan ku nool.
Tusaale, bulshooyiinka kale ee Koonfurta Itoobiya sida Wolayta iyo Hadiya, waxay dhankooda raadinayaan maamul u gaar ah. Sidoo kale, waxaa qeylo ka soo yeeri kartaa qowmiyadaha la nool Amxarada iyo tigreega.
Cabaqadda waxay noqon doonta in Ra’iisul Wasaaraha iyo dowladda ay si cadaalad ah wax uga qabtaan dhammaan dalabaadka, iyagoon sabab u noqon rabshado hor leh, ama wax keeni kara kala qeybsanaan dheeraad ah oo Itoobiya ka soo if baxda.
Sida ay dadka u codeynayaan
Si qofka uu u codeeyo, waa inuu caddeeyo in nawaaxiga Sidama uu ku noolaa ugu yaraan lix bilood.
Dadka codeynaya waa in ay calaamadeeyaan mid ka mid ah labada astaan ee warqadda codeynta.
Lahaanshaha sawirkaNATIONAL ELECTORAL BOARD OF ETHIOPIAKuwa doonaya in Sidama ay noqoto maamul gaar ah, waxay calaamadeynayaa qeybta ay Shafeta, oo ah dhiisha astaanta u ah Sidama. dadka doonaya in Sidama ay ka sii mid ahaato maamulka qowmiyadaha Koonfurta ee SNNPR, waxay calaamadeynayaan qeybta mudulka uu ku sawiran yahay.
Guddiga doorashada wuxuu sheegay in natiijada la ogaan doono Khamiista.
