Munaasabad duco ayaa waxaa magaalada Istanbul loogu qabtay weriyihii reer Sucuudi Carabiya, Jamaal Khaashuqji, kaas oo sanad ka hor lagu dilay dalka Turkiga.
Khaashuqji oo ahaa ahaa weriye caan ah oo dhaliila dowladda Sucuudi Carabiya ayaa howlwadeenno Sucuudi ah waxa ay ku dhex dileen qunsuliyadda boqortooyada ee magaaladaasi Turkiga ku taal.
Haweeneyda u doonnaneyd Hatice Cengiz ayaa waxa ay munaasabadda ducada ay ka sheegtay inay weli cadaalad doonayso.
Amiirka dhaxalsugaha ah ee Sucuudiga Maxamed bin Salmaan ayaa waxa uu iska fogeeyay inuu wax lug ah ku lahaa dilka, hasayeeshee khubaro ka tirsan Qaramada Midoobay ayaa waxa ay ku baaqeen in ninkaasi la baaro.
Warbixin ay soo saareen bishii Juun ayey khubaradu dilkaasi ku tilmaameen “mid sharci-darra ah oo laga sii shaqeeyay”.
Axaddii ayuu Maxamed bin Salmaan uu sheegay inuusan shakhsiyan isagu amrin in la dilo Khaashuqji, hasayeeshee uu hogaamiye ahaan qaadanayo guud ahaan mas’uuliyadda dilkaasi.
Dacwad oogayaasha Sucuudiga ayaa waxa ay dacwad ku soo oogeen 11 qof oo ay sheegeen inay ku lug lahaayeen “howlgalka arxandarra ah” ee sababay dhimashada Khaashuqji.
Shan ka mid ah raggaasi ayaa waxa ay dacwad oogayaashu doonayaan in dil lagu xukumo.
Hasayeeshee hay’adda u doodda xuquuqda aadanaha ee Human Rights Watch ayaa waxa ay sheegaysaa in maxkamadeynta aanay gaarsiisnayn heerarka caalamiga ah iyo in mas’uuliyiinta Sucuudiga ay “hor istaageen isla xisaabtanka dhabta ah”.
Kooxaha u ololeeya Xuquuqda Aadanaha waxay dalbanayaan in cadaallad ay helaan qoyska weriyihii caanka ahaa ee Sacuudiga u dhashay Jamal Khashoggi, sannad ka dib markii lagu dilay Turkiga.
Maamulka Sacuudiga weli ma aysan muujin “isla xisaabtan macno leh”, ayey qortay wakaaladda wararka ee AFP oo soo xigatay hay’adaha Xuquuuqda Aadanaha.
Hay’adahan waxay Boqortooyada ka dalbanayaan in la sii daayo dad kale oo dowladda dhalleeceyn jiray oo weli xabsiyo ku xiran.
Jamal Khashoggi, oo ka tirsanaa wargeyska Washington Post, waxaa lagu dhex dilay, maydkiisana lagu jarjaray, Qunsuliyadda Sacuudiga ee ku taalla Istanbul, 2-dii bishii October, ee sannadkii la soo dhaafay.
Waxaa la sheegay in 15 xubnood oo u shaqeynayay dowladda Sacuudiga ay Turkiga u tageen fulinta howshaas. Illaa iyo haddana maydkiisa lama helin.
Sida ay qortay AFP, 11 qof oo arrintaas lagu eedeeyay ayaa maxkamad lagu soo taagay Riyadh, kuwaas oo shan ka mid ah lagu xukumay dil, balse dhageysiga dacwadda waxay ka dhacday meel qarsoon, lamana shaacin magacyada eedeysanayaasha.
“Maamulka Sacuudiga wuxuu xannibay isla xisaabtan wax ku ool ah oo la xiriira dilkii Khashoggi,” ayey tiri hay’adda u dooda xuquuqda aadanaha ee Human Rights Watch.
Hay’adda waxay cambaareysay hadalkii dhowaan ka soo yeeray dhaxal sugaha Boqortooyada Sacuudiga, Maxamed Bin Salmaan oo sheegay in uu aqbalay in masuuliyad wadareed ay ahayd dilkii Khashoggi, balse wuxuu beeniyay in isaga si shaqsi ah loogu eedeeyo arrinta.
“Haddii ay dhab ka tahay, amiirka iyo dowladdiisa waxay soo bandhigi lahaayeen maxkamadeyn daahfuran, waxayna shaacin lahaayeen waxkasta oo ay ka og yihiin qorsheynta, dilka iyo ka dib wixii dhacay markii la dilay Jamal Khashoggi,” Waxaa sidaa sheegay Agaasimaha HRW ee Bariga Dhexe, Sarah Leah Whitson.
Xog xasaasi ah oo ku saabsan ‘dilkii Jamaal Khaashuqji’ oo lasoo bandhigay
Wargeys laga leeyahay dalka Turkiga ayaa daabacay macluumaad cusub oo ku saabsan cod la duubay, kaasoo uu wargeysku sheegay inuu diiwaan galiyay xaaladihii ugu dambeeyay ee uu wajahay wariyihii la dilay ee u dhashay dalka Sacuudiga, Jamaal Khaashuqji.
Jamaal oo ahaa nin ku caan baxay cambaareynta dowladda ayaa bishii Oktober ee sanadkii hore lagu dilay qunsuliyadda uu Sacuudiga ku leeyahay magaalada Istambul ee dalka Turkiga.
Wargeyskan lagu magacaabo Sabah, oo taabacsan xukuumadda Ankara ayaa sheegay in qoraalka uu maanta daabacay laga sameeyay codka lagu duubay gudaha, ka dibna ay gacanta ku dhigeen sirdoonka Turkiga.
Waxaa sida la sheegay ku jira xog xasaasi ah, sida erayadii ugu dambeeyay ee uu ku dhawaaqay wariyaha.
Khaashuqji ayaa maqaallo u diyaarin jiray wargeyska Washington Post waxaana uu saldhiggiisu ahaa dalka Mareykanka, ka hor inta aan la waayin. Markii ugu dambeysay ee la arkay wuxuu galay qunsuliyadda Sacuudiga ee magaalada Istanbul, 2-dii bishii Oktober ee sanadkii 2018-kii.
Wuxuu markaas doonayay inuu halkaas kasoo qaato warqado sharci ah oo uu ugu baahnaa inuu ku guursado haweeneyda u doonaneyd.
Dhimashadiisa aan xogta saxda ah laga helin ayaa caro badan usoo jiidday boqortooyada Sacuudi Carabiya, taasoo kasoo saartay warar is khilaafsan oo ku saabsan halka uu ku dambeeyay.
Mas’uuliyiinta Sacuudiga ayaa ugu dambeyn dilkii Jamaal ku qeexay howlgal “aan cidna looga amar qaadanin” waxayna dacwad kusoo oogeen 11 nin.
Muxuu yiri Wargeysku?
Wargeyska Sabah wuxuu horay ciwaanno badan oo caalami ah uga sameeyay macluumaadka ku saabsan dilka wariyaha – waxaana ka mid ahaa warar muran abuuray – oo la xiriira dhimasada Jamaal Khaashuqji.
Isbuucan wuxuu daabacay labo warbixin oo lagu faahfaahinayo dhimashada Khaashuqji oo ay ka dambeeyeen koox uu ku tilmaamay “kuwa dilalka fuliya”.
Warbixintan ugu dambeysay wuxuu wargeysku ku sharraxayaa cod laga duubay goobtii uu dilka ka dhacay.
Qormada waxaa lagu xusay xog ku saabsan inuu nin khabiir ku ah dilalka qorsheysan, oo ka mid ahaa kooxda laga soo diray Sacuudiga, kaasoo wariyaha ku tilmaamay inuu yahay “xayawaan loo dilayo danta guud”.
Warbixinta Sabah ayaa sheegeysa in Khaashuqji isla markii uu gudaha u galay qunsuliyaddaba uu shakiyay isla markiina loo sheegay in dib loogu celinayo magaalada Riyaad, amar kasoo baxay booliska Interpol awgiis.
Hase yeeshee Wariyaha ayaa diiday dalabka raggii halkaas ku sugnaa, oo ay ka mid ahayd inuu farriin qoraaleed u diro wiilkiisa, ka dibna si khasab ah loo diiday, sida uu wargeysku sheegay.
Wuxuu markaas ka dib raggii dilayay u sheegay inaysan afkiisa xirirn maadaama uu qabo xanuunka neefta, laakiin isla markiiba uu miyir beelay.
Khaashuqji waxaa lagu neef qabateeyay bac madaxa loo galiyay, sida uu sheegay wargeyska Sabah oo xiganayay shanqaraha laga maqlayay codka ku duubnaa cajaladda.
Wargeyska ayaa sidoo kale sheegay in cajalku uu duubay shanqarta ku saabsan in la jarjaray meydka Khaashuqji, waxaana falkaas geystay ninka khabiirka ku ah dilalka.
Wararka ku saabsan inuu jiro cajal uu ku duuban yahay dilka Jamaal Khaashuqji aya ala isla dhex marayay tan iyo sanadkii lasoo dhaafay.
Saraakiisha Turkiga ayaa si rasmi ah ugu dhawaaqay inuu cajalkaas jiro, waxayna sheegeen inay la wadaageen dowlado caalami ah, laakiin wali ma cadda sida uu wargeyskan ku helay.
Iyadoo hadda ay muddo ku dhawaad hal sano ah kasoo wareegtay geerida Jamaal Khaashuqji, wali lama helin meydkiisa waxaana intaas jiray cadaadis dhinaca beesha caalamka ah.
Horaantii sanadkan, Khabiir ka tirsan Qaramada Midoobay oo ku takhasusay arrimaha la xiriira dilalka aan sharciga loo marin ayaa ku baaqday in baaritaanno madax bannaan lagu sameeyo dhimashada wariyahaas.
Agnes Callamard ayaa Geerida Jamaal Khaashuqji ku qeexday “Dil aan geed loogu gabbanin” waxayna sheegtay in “ay mas’uul ka tahay dowladda Sacuudi Carabiya”, loona baahan yahay in baaritaanno lagu sameeyo.
Dowladda Sacuudiga ayaa gaashaanka u daruurtay hadalka haweeneydaas, waxayna si joogto ah u beenisaa inay mas’uul ka tahay dhimashada wariyaha.
