Maamulladii Daakhiliga ahaa ee bilowgii kontonnada ka hirgalay Maxmiyadda, kuwaasoo kala ahaa Golayaasha Wadatashiga
Garyaqaan Maxamed Baxsane
Afkaarta madaxbannaanida Somaliland waxay taariikhiyan daba socotaa:
1. Heshiisyadii is-daba joogga ahaa ee Maxmiyadda Boqortooyada Ingiriiska iyo beelaha ku dhaqan Somaliland ku dhexmaray tan iyo 1884-kii.
2. Maamulladii is-daba joogga ahaa Ingiriiska oo laga hagayey wejigoodii hore dalka Hindiya British Crown Rule iyo kuwoodii dembe ee laga hagayey London Foreign Office Rule iyo Colonial Rule.
3. Maamulladii Daakhiliga ahaa ee bilowgii kontonnada ka hirgalay Maxmiyadda, kuwaasoo kala ahaa Golayaasha Wadatashiga ahaa ee ka koobnaa afarta xubnood (Advisory Counselor), Golayaashii Baarlamaana ee la soo doortay 1957-kii, 1959-kii iyo 1960-kii iyo Golihii Fulinta ee uu hoggaaminayey Marxuun Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal, kana koobnaa afarta xubnood, isaga oo Marxuunku ahaa maqaamka u dhignaa Ra’iisal-wasaare ee loogu magac-daray Hoggaamiyaha Hawlaha Xukuumadda (Leader of the Government Business – LGB).
Mabaadiida madaxbannaanida Somaliland waxay sharciyan uu ku sallaysan yahay xuquuqaha shacbigeedu u leeyahay aayo-ka-tallintiisa iyo u-digo-rogashada dalkooda ee dal madaxbannaan oo iskii u taagan iyo dhismaha dowlad ku salleysan hannaan dowladdeedka casriga ah.
Balse kadib markii uu dhexmaray kulan ka dhacay badhtamihii bishii April/1960-kii magaalada Muqdisho ay hoggaamada asxaabtii SNL – USP oo ka soo jeeda Somaliland iyo asxaabtii SYL – GSL oo ah dhigeeda koonfur, halkaasoo la isla meel dhigay mabaadiida is-raaca maxmiyaddii Boqortooyada Midowday Ingiriiska ee Somaliland iyo maamulkii Wasaaniyadda Talyaaiga ee Soomaaliya.
Waxa sidoo kale, ka qabsoomay caasimadda England ee London kulan u gaar ah xukuumadda Somaliland iyo ta Boqortooyada Ingiriiska oo lagu qaadaa-dhigayey jadwalka ajandaha iyo tallaabooyinka darruuriga ah ee loo baahan yahay inay Golayaasha rasmiga ah ee ka shaqeeya Somaliland ay habboon tahay inay qaadan, inta u dhaxaysa 26/June/1960 oo ah maalinta la isku af-gartay inay noqoto maalintii madaxbannaanida Somaliland iyo 1/July/1960 oo Qaramada Midoobay horeba ugu sii qoondeeyeen inay noqoto maalinta madaxbannaanida Soomaaliya. Waxanna kulankaa taariikhiga ah la iskula meel-dhigay:
1. Ansixinta heshiisyo dhowr ah oo ay xukuumadda Somaliland hore ula gashay Boqortooyada Midowday Ingiriiska.
2. Dajinta Baarlamaanka Somaliland ee xeerka axdiga is-raaca Somaliland iyo Soomaaliya, kaasoo Qodobkiisa 9aad, faqraddiisa 2aad oo farayey fulinta iyo oofinta Jamhuuriyadda Soomaaliyeed ee dhammaan xuquuqaha iyo waajibaadka ku qeexan heshiisyada ay sida wada jirka ah u galeen Somaliland iyo Ingiriiska, isla markaana mabaadiida aasaasiga ah ay farayaan qadarinta nidaam sharciyeedkii ay Somaliland ka dhaxashay Ingiriiska iyo tixgelinta xuquuqaha ku dheehan ee la xidhiidha daryeelka shaqaalaha rayid dowliya, saraakiisha iyo ciidammada.
26/June/1960 waxa uu Ingiriisku hirgelinta xaqa madaxbannaanida Somaliland kasakow u kuurgalay buuxinta dhammaan anwaacda iyo shuruucda u yaalla Qaramada Midoobay, xorreynta iyo madaxbannaanida dowlihii shisheeyaha gacanta ugu jiray, waxaanna isla markaa uu si rasmi ah ugu gudbiyey qoraaladii iyo dokumantiyaashii maragga u ahaa sharciyan madaxbannaanida taamka ah ee ay Somaliland. Waxanna muddadii shanta casho ahayd ee ay jirtay Jamhuuriyadda dhicisowday ee Somaliland waxa si rasmi ah u ictiraafay madaxbannaanida Somaliland 35 dowladdood.
Amba-qaadka geeddi-socodkaa hannashada madaxbannaanida Somaliland waxa uu si cad u muujinayaa, in inkastoo uu u ekaa wejiga koowaad ee madaxbannaanida Somaliland ee balse galbaday, sababaha aynu wada ognahay awgood, ayaa haddana waxa laga dheehan karaa inay tahay maalinta 26-ka June maalin qaaliya oo u marag-furaysa madaxbannaanida taamka ah ee Somaliland lagu soo dabbaalay isla maalintaas.
Garyaqaan Maxamed Baxsane
