Tan iyo intii somaliland la soo noqotay xoriyadeeda 18 may 1991 waxay maalinba malinta ka dambaysay soo ifbaxayay sixir bararo kaas oo marba marka kadambaysa sii kordhayay sixir bararkaas oo keenay dhibaatoyin bulsho badani awoodi wayday inay iibsadaan waxyaalihii nolosha aasasiga ui ahaa sida cuntadadii qutal daruurigii ahyd ee lagu nolanayay dhibatada sixir bararka keenay awgeed.
Bal aynu dhawr qodob kasoo qadanoo waxyaabaha keena sixirbabarka ka jira dalkeena.
1) Sixir barar ay sababeen ganacasatada soo dajisa alaabta
Qaybta ganacsatada ee soo dajisa noocyada kala duwan ee alaabta ayaa qayb libaax ka qaata sixir bararka kuna iibiya noocyada kala duwan ee alaabtooda qimoyaal ay iyagu goosteen kuwaas oo ay ka faa,iidan laban lab iyo saddex lab qiimihii laga soo siyey kana dhiga kuwo hella faa,iido badan.
Wasaradda ganacsiga oo ahayd wasaradda u qaabilsan qaranka la xisaabtanka iyo ka war haynta qimayasha bulshada lagu dhibayo ayaan iyadu wali aan ka ciyaarin dorkii ay ku mamuli lahayd ganacsatada kana war hayn lahayd qimayaasha bulshada la gu dhibayo.
Ganacsada soo dajisa alaabta oo sameeyo siyaasado ay ku kaydasanayaan alaabta ay keenaan si ay uga faa,iidaystaan yaraanshaha la wayay alaabta kuna iibiyaan qiimo aad u sareeya oo keeni kara in ay iibsan kari wayaan bulshada danyarta ah ee aan lahayn awood dhaqaale oo buran taas oo ay ahayd in wasaradda ku shaqada leh ee ganacasigu ay ka qaado talaabo cad oo ay kaga hortagayso ganacsatada dhiig miradaada ah ee bulshadadoodii aan wax naxariisa u ahayn iyadoo si xoogan uga qayb qaadanaya sixirbararka aafeyey bulshada intaa waxaa dheer in aan marnaba aan lagu celin qiimihii hore ee suuqa ka joogay alaabta intaan ganacsatadu ka faa,iidaysan alaabtaa gonayd.
2) Ganacsatada oo loo ururiyo xadiga dollarka ee dalka yaala kuna donaan qimoyaal sare korna u qaada sixirbararka
Ganacsatada waawayan ee dabada wax kasoo dajisa iyo kuwa qaadka keena ayaa iyaguna ka qayb qaata sixirbararka iyagoo masuul ka ahy yaraanshaha lacagta Dollar ee suuqa ku yarada iyagooo la heshiya niman sariflayaal kuwaas oo iyaga oo kaliya ay ka iibiya lacagta dollarka una ururiyaan taas badalkedana suuqi uu ku bato xadigii somaliland shilling ahaa, qolyaha jaadka ayaa malin walba waxay Ethopia kaga iibsadaan lacag ku dhaw $800,000 hadaba si ay lacagtaa adage e dollarka ah u helaan waxay habeen walba kordhiyaan qiimaha lacagta dolarka iyo dantoodu tahay kaliya inay helan dollar, tusaale waxa jirta in habeenada qaar suuqa uu ku yarado xadiga dollarka ee suqa yaala kaas oo ay ku donaan qiimo kasta oo ay ku helayaan dollar korna u qaada qiimaha dollarka
3) Barliamanka Somaliland oo aan wali ansixin xeerka kala xadaynta ganacsiga
Waxaa Iyana caqabad wayn ah sharciyadii lagu dhaqi lahaa ganacsada kala duwan ee dalka oo wali hor yaala barlamaanka somaliland kaas oo inbadan ka cago jideen inay meel mariyaan taas oo fursad u siisay in ganacsatadu ay i qiimaha ay donaan wax ku iibiyaan waxaa kale oo iyana caqabad balaadhan ah in ninka ganacsaha ahi uu isagu qaatay Liencekii wax soo dajinta iyo dhofinta islamar ahaantana uu isagu yahay ka ku iibinaya tafaariiq isla shaygii uu soo dajiyey taas oo mesha ka saartay bulshadii kale iyagu isaga kasii faa,idi lahayd.
W/Q: Mukhtaar Cabdi Cilmi ( Xoogsade)
(MBA) Accounting and Finance,
Mount Kenya University
