Hargeysa(QoryaaleNews )Axad, 12/02/2017-Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland Mudane Axmed Maxamed Silaanyo waxa uu maanta labada Gole u akhriyey khudbad nuxurkeedu ku saabsanaa ansixinta iyo meel marinta heshiiska Saldhiga Imaaraadku ka soo codsaday dawladda Somaliland, Markii Madaxweynuhu khudbadiisa dhamaystay waxay labada gole si wada jira ugu codeeyeen meelmarinta heshiiska Saldhiga oo ay u codeeyeen 144 mudane waxaanu ku dhawaaqay gudoomiyaha golaha guurtida Somaliland in uu sidaasi ku ansaxyahay.
Khudbada Madaxweynuhu waxay u dhignayd sidan:-
Bismilaahi Raxmaani Raxiim
Al-xamdu-lilaah, Ilaahaybaa mahad leh,
“Assalaamu calaykum waraxmatullaahi wa barakaatuhu”.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Milgo iyo maamuus weyn bay ii tahay in aan maanta hortiina imaado.
Waxa ii qorshaysan oo aan ku talo jiraa dhawaan, insha Allaahu, in aan labada gole u jeediyo khudbad sannadeedkii 7aad, taas oo aan ku lafo guri doono wax-qabadka iyo siyaasaddayda ku waajahan arrimahan soo socda:
1. Siyaasadda Arrimaha Dibedda.
2. Wada-hadallada Somaliland iyo Soomaaliya.
3. Abaaraha.
4. Doorashooyinka.
5. Ka Hortagga Qiima-dhaca Shillinka Somaliland.
6. Adkaynta Nabadgelyada.
7. Garsoorka iyo Cadaaladda.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal
Aniga oo cuskanaya Dastuurka Jamhuuriyadda Somaliland Qodobkiisa 38aad, faqradiisa 5aad, iyo 6aad (t) oo qeexaya fadhiyada wada-jirka ee labada gole. Waxaan u dalbaday fadhigan aan caadiga ahayn ee labada gole, in aan idiinka xog-waramo, isla markaana aan idin soo hor-dhigo Nuxurka Heshiiska Aasaaska Saldhigga Milateri, ee Dawladda Isu-tagga Imaaraadka Carabtu ina weydiisatay.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Waxa hubaal ah, in aynu ummad ahaan gaadhnay guulo waaweyn, tan iyo intii aynu la soo noqonay madax-bannaanideenii 1991-kii. Waxaynu ugu horreyn dhidibbada u taagnay, deganaanshihii iyo nabadii dalkeena, inaga oo xurgufihii iyo xaqtimihii dhexdeena ku xallinay hab-dhaqan oo xirfad leh. Talaabadii xigtay waxaynu taabo-galinay haykal iyo hannaan dawladeed, kaas oo leh shuruuc iyo kala danbayn. Waxaynu yagleellay qaran curdin ah, oo dunida tusaale u noqon kara. Waxaynu Jilnay, oo suurtagalinay in aynu mataanayno, isla markaana midayno, dhaqankeenii soo jireenka ahaa, iyo nidaamka ku dhisan dimuqraadiyadda iyo doorashooyinka xorta ah, ee dunida horumartay ku dhaqanto. Muddadaa rubuc qarniga ahayd waxaynu ku tashanay maskaxdeena, maalkeena iyo muruqeena oo qudha. Gobtu waata aan abaal ka dhicine, inkasta oo dunidu aanay inaga taageero madhnayn, haddana waxa xaqiiq ah, in beesha caalamku aanay inoo hagar bixin, isla markaana aanay inoo hiilin.
Shaki kuma jiro, in aynu dedaal badan gelinay in aduun-weynuhu garwaaqsado, xaqa aayo-ka-tashiga iyo rabitaanka runta ah ee Shacbiga Somaliland. Hase yeeshee, wali lagama midho-dhalin himiladaa aynu hayaanka dheer u soo galnay. Waxa hubaal ah, in aynaan weli helin aqoonsi buuxa, oo aynu dunida toos kula macaamili karno, taasi waxay ina dhaxal-siisay in ay inagu adkaato, helitaanka Deeqo iyo Deyman aynu dalkeena ku dhisno. Ma nihin ummad intaa ku niyad-jabaysa ama ku quusanaysa, balse waxaynu nahay bulsho bisil oo dulqaad u leh, sida looga dabaasho duruufaha qadhaadh.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Arrimahani waxay ina dhaxal siiyeen dhibaatooyin aan xad lahayn, oo ay ka mid-yihiin shaqo la’aan baahsan iyo in aynu gaadhi wayno horumarkii aynu guul-galka u ahayn. Sidoo kale, dhibaatadani waxay sababtay in da’yartii qarankan, qaybo ka mid ahi tahriibto, oo badaha iyo baaxad sooraha beegsato. Dhinaca kale, waxay sababtay sicir barar, dhaqaale xumo, iyo wax-soo-saar la’aan.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Murti Soomaaliyeed baa tidhaahda “Maalinba Awr baa dhaamiya”. Sidaa darteed, maadaama aan ahay hoggaamiyihii ummaddan, waxaan u arkay waajib dushayda saaran, in aan dadkayga ka samata-bixiyo xaaladdan iyo duruufahan ku xeeran. Si dhibaatada loogu helo xal rasmi ah, waxay xukuumaddaydu xoog saartay, in baadi doon loo galo sidii loo heli lahaa maalgashi caalami ah, oo shaqo abuur iyo koboc dhaqaale hor-seedi kara.
Waxaan aamin-sanahay in soo jiidashada maalgashadayaal caalami ah, ay tahay dariiqa ugu habboon, ee aynu maanta danteena ku gaadhi karno. Waa ayaan darro in rag waaweyni wadhaf u soohdaan, inay didiyaan ama gaagixiyaan Geelii hadba la damco, in ummaddan loo godlo. Waxaan leeyahay, wallee Muruqa laba suulle, ninba si ku ah. Waxa hore loo yidhi “waxaan caano iyo nabad ahayn, waa la kala qaadaa”. Sidaa darteed, waxaan uga digayaa Shacbiga Somaliland in uu ku dhaco xannuunka horumar nacaybka iyo maalgashi diidka ee ay dadka qaarkii qabaan.
Dareemadan baa-saysiga iyo belaayo sheega xambaarsani, maaha kuwo inagu cusub, hase yeeshee, waa kuwii asaageen inaga reebay, xilligii gumaystihii ingiriisku dalka ka talinayey. Waxa xusid mudan, Jaamacadihii iyo Dugsiyadii xiligaa la inoogu talo galay ee aynu diidnay, waxa loo raray oo ay maanta ka dhisan yihiin Dalalka Sudan iyo Uganda. Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal, waxaanu ku guulaysanay, in qaar ka mid ah Shirkadaha ugu waaweyn ee dunida shidaalka baadha, ay sahamin ka bilaabaan Jamhuuriyadda Somaliland.
Dhinaca kale, waxaannu guryo keenay Shirkadda Caalamiga ah ee DP World, oo aynu la galnay heshiis lagu balaadhinayo Dekedda Berbera. Waxaan jecelahay in aan halkan uga mahadceliyo Mudanayaasha Golaha Wakiillada ee meel-mariyey Nuxurkii Heshiiska Maalgashi ee dhex-maray Shirkadda DP World iyo Xukuumadda Somaliland. Waxaan ku kalsoonahay in heshiisyada maalgashi ee aynu ku dhiirannay, ay qarankeena u horseedi doonaan bash-bash iyo barwaaqo.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Waxaan idiin cadaynayaa, in Dawladda Imaaraadka Carabtu, ay Xukuumaddayda waydiisatay inay ka samaysato Saldhig Milateri Magaalada Berbera. Noloshu waxay ku dhisan tahay, wax is-dhaafsi iyo dano la wadaago. Sidaa darteed, Saldhiggan Milateri ee aynu siinayno Dalka Isu-tagga Imaaraadka Carabta, waxaan u arkaa in ay inoogu jirto faa’iidooyin iyo masaalix badan.
Mashruucan, waxay ujeedadiisu tahay in aynu isku-danaysano, waxna is-weydaarsanno Dalka Imaaraadka Carabta. Waxaynu bixinaynaa Saldhig Milateri, qaran ahaanna waxaynu dhaafsanaynaa wax-weyn oo inoo dan ah.
Haddii aan is dul-taago qodob ka mid ah mashaariicda la inoo fulinayo, waxa ka mid ah dhismaha jidka u dhexeeya Berbera ilaa Wajaale (Berbera Corridor) oo dhan 250km. Wuxuu ku kacayaa 250 Milyan oo Dollar, marka la eego daraasaddii iyo naqshaddii ay sameeyeen khubaradii dawladaha midowga yurub inagu caawiyeen, waxay cadaynaysaa in halkii KM uu ku kacayo hal milyan oo dollar. Mudanayaal, waxaynu baadi-doon ugu jirnay 16 sanno sidii aynu u heli lahayn kharashka ay ku kacayso, wadadaa hal-bawlaha u ah nolosheena. Nasiib darro abaal iyo amaah toonna ku waynay. Mudanayaal, waxaynu maanta u baahan-nahay in aynu kasbano saaxiibo badan oo aynu iska kaashanno siyaasadda, dhaqaalaha, nabadgelyada, horumarka iyo maalgashiga dalkeena dihin ee danbarku dushiisa jiifo. Dhinaca kale, waxaynu u baahan-nahay in aynu ilaashanno saaxiibadii iyo bah-wadaagtii hore ee aynu lahayn.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Waxaan ahay hoggaamiyaha ugu da’da weyn, isla markaana ugu waaya-aragnimada balaadhan, Madaxda Mandaqaddan aynu maanta ku nool-nahay. Sidaa darteed, xil iyo waajib weyn oo Odaytinnimo, ayaa iga saaran in aan u miidaan-dayo arrimaha saamaynta ku leh guud ahaan gobolka. Haddaba, ma aaminsani in mashruucani uu dhibaato iyo dhiilo ku soo kordhinayo guud ahaan mandaqaddan, gaar ahaanna geyiga Somaliland. Waxaan leeyahay ragga belada dalkan iyo dadkan u saadinaya, waar belo kaa maqan looma yeedho.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Waxaa hortiina yaala nuxurka heshiiska lagu aasaasayo saldhiga milateri, oo ka kooban 15 Qodob, kaas oo la saxeexi doono marka aad ansixisaan. Heshiiskan, wixii su’aalo aad ka qabtaan, waxa sharax iyo tafaasiil idinka siin doona Wasiirka Duulista Hawada, Wasiirka Maaliyadda iyo Wasiirka Madaxtooyada. Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal, aniga oo ka faa’iidaysanaya kulankan, waxaan jecelahay in aan halkan ka hambalyeeyo Madaxweynaha cusub ee Soomaaliya dhawaan dooratay, Mudane, Maxamed Cabdillaahi Farmaajo.
Dawladda Somaliland waxay soo dhaweynaysaa, nabadda, horumarka, iyo dhismaha dawladnimada dalka aynu walaalaha nahay ee Soomaaliyeed. Dawladda Somaliland, waxay dunida u cadaynaysaa in ay tahay dal madax-bannaan, oo aan ka mid ahayn, maamul goboleedyada ku midoobay Dawladda Federaalka Soomaaliya. Waxaannu cadaynaynaa, in aanu diyaar u nahay in khilaafaadka labada dal ee Somaliland iyo Soomaaliya, lagu xaliyo wada-hadal ku salaysan run iyo xaqiiqo. Ugu danbayn, waxaan uga digayaa Madaxweynaha cusub iyo maamulkiisa in uu faro-gelin ku sameeyo Midnimada iyo Masiirka Shacbiga Somaliland, taas oo ay ka dhalan karto colaad iyo cawaaqib xumo.
Mudane Guddoomiye iyo Mudanayaal,
Waxaan idiinka mahadcelinayaa, sida qadarinta iyo xishmada leh ee aad ii dhagaysateen, waxaanan idinka codsanayaa in aad dhiiri-galisaan horumarka iyo mashaariicda maalgashi, ee aynu unkayno. Gun iyo gebo-gebo, waxaan ku guubaabinayaa dhammaan Shacbiga iyo Golayaasha Qaranka in ay u gurmadaan, gargaarka iyo taageeridda dadka abaaruhu tabaaleeyeen. Mar kale, Mudanayaal, waxaan idiinka mahad-celinayaa sida hagar la’aanta ee aad qarankiina ugu adeegtaan habeen iyo maalinba.
Allahayow Tubta Toosan, Nagu Hanuuni
Allahayow Talada Wanaagsan, Na Waafaji
Allahayow Ma dooran Karnee, Adigu Ta Wanaagsan Noo Door
Allahayow Noo Naxariiso, oo Roob Na sii.
Waad Mahadsan Tihiin
Galad Eebaa Leh, Guulna Qarankeenaa Leh
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
NUXURKA HESHIISKA DAWLADDA IMAARAADKA CARABTA IYO XUKUUMADDA JAMHUURIYADDA SOMALILAND EE AASAASKA SALDHIGGA MILATERI
12/02/2017
1. Heshiiska Cidda Wada-galaysa
B) Xukuumadda Jamhuuriyadda Somaliland (Kireeye)
T) Dawladda Imaaraadka Carabta (Kirayste)
2. Mashruuca Heshiiska
Saldhig Milateri oo laga yagleelayo Madaarka Berbera
3. Ujeedada heshiiska
B) in la xoojiyo xidhiidhka saaxiibtinnimo ee qotada dheer ee u dhexeeya Dalka Isutagga Imaaraadka Carabta iyo Jamhuuriyadda Somaliland.
T) in la xoojiyo wada-shaqaynta iyo Iskaashiga labada dhinac, ee arrimaha la xidhiidha Nabadgelyada, Horumarka, Dhaqaalaha, Maalgashiga, Ganacsiga iyo Is-dhex-galka
4. Ogolaansho Saldhig Milateri
Dawladda Isutagga Imaaraadka Carabta iyo Xukuumadda Jamhuuriyadda Somaliland waxay ku heshiiyeen:
B) in Saldhigga Milateri laga siiyo Dalka Imaaraadka Carabta Magaaladda Berbera.
T) in loo ogolaado in saldhigga ay u isticmaalaan Madaarka Magaaladda Berbera.
J) in loo oggolaado in ay ka samaystaan Jihada Waqooyiga Madaarka, gaar ahaan dhinaca badda, Deked dhismaheedu kooban yahay, taas oo u gaar ah ciidammadooda.
X) In loo ogolaado in ay dib-u-dhis iyo casriyeyn ku sameeyaan dhabbaha diyaaradaha, iyo guud ahaanba garoonka Magaalada Berbera.
5. Muddada Heshiiska
B) Mudada heshiiska saldhiggu waa 25 sanno, oo ka bilaabmaysa marka ay si rasmi ah u kala saxeexdaan labada dhinac.
T) Mudada heshiiska ka dib, dhammaan wixii dhismayaal iyo kaabayaal dhaqaale laga hirgaliyey Madaarka iyo Dekedda waxay noqonaysaa hanti qaran.
6. Kirada iyo Faa’iidooyinka Saldhigga
B) Saldhigga Milateri Xukuumadda Jamhuuriyadda Somaliland waxay ku bixinaysaa hab kiro ah.
T) Kirada ka waajibta saldhigga mudadan oo waafaqsan nidaamka heshiisyada dabeecaddan oo kale leh, wuxuu dalka imaaraadku ku siinayaa Jamhuuriyadda Somaliland mashaariic horumarineed.
J) Mashaariicda waxa la soo marinayaa, fulinteedana ka mas’uul ah Hay’adda (Abu-dhebi Fund), oo u qaabilsan UAE fulinta mashaariicda horumarineed.
7. Isticmaalka Saldhigga Milateri
B) Saldhiggan waxa isticmaali kara oo keliya Ciidammada Dalka Isutagga Imaaraadka Carabta.
T) Waxa reebban in saldhiggan ay adeegsadaan cid kale oo ka baxsan kiraystaha ku cad faqradda sare.
J) Kiraystaha iyo laga kiraystaha labaduba midna cid kale kama kirayn karo goobta saldhigga milateri loo jaangooyey mudada heshiiskani dhaqangalka yahay.
X) Labada dhinac waxa ka reebban in goobta saldhigga milateri ay u isticmaalaan ujeedo ka baxsan ama khilaafsan nuxurka heshiiskani qeexayo.
8. Mashaariicda Horumarineed
Dawladda Isutagga Imaaraadka Carabtu waxay hirgelinaysaa mashaariicda hoos ku xusan:-
B) Dhismaha Waddada Berbera ilaa Wajaale (Berbera Corridor).
T) Dhismaha Madaar cusub oo laga hirgeliyo Magaalada Berbera (Civilian and Cargo Airport).
J) Fulinta iyo hirgelinta mashaariic kor loogu qaadayo adeegyada aasaasiga ah ee bulshada sida (Waxbarashada, Caafimaadka, Tamarta, Biyaha), iyo kaabayaasha sida (Dhismaha Waddooyinka, Madaarada, Dekedaha, iwm), mudnaan gaar ah waxa la siinayaa sidii Magaalada Berbera loogu heli lahaa koranto jaban oo laga haqab beelo.
9. Abuurista Fursado shaqo
B) Dawladda Imaaraadka Carabtu waxay mudnaan iyo tixgelin gaar ah siinaysaa muwaadiniinta da’yarta xirfadlayaasha ah, ee u dhashay Jamhuuriyadda Somaliland fursado ay kaga shaqeeyaan dalkooda, mudada heshiiskani dhaqan-galka yahay.
T) Dawladda Imaaraadka Carabtu waxay ku dhiiri-gelinaysaa shirkadaha waaweyn ee laga leeyahay dalkooda, in ay Somaliland ka sameeyaan mashaariic maalgashi oo abuuri kara fursado shaqo oo gudaha ah.
J) Kiraystuhu wixii uu shaqaale muwaadiniin ah uga baahdo Saldhigga Milateri, wuxuu u marayaa nidaam ku dhisan hufnaan oo ay ka heshiiyeen xuquuqda ka ratibmaysa.
X) labada dhinac waxay fududaynayaan is-dhexgalka iyo isu-socodka muwaadiniinta labada dal.
10. Iskaashiga iyo Adkaynta Amniga
Labada dhinac waxay wada-shaqayn iyo iskaashi buuxa ka yeelanayaan arrimaha soo socda:
B) ilaalinta amniga marin biyoodka Somaliland ee badda cas.
T) la-dagaalanka budh-cad badeedda iyo wax kasta oo khatar ku ah xasiloonida iyo nabadgelyada mandaqadda.
J) Ka hortagga iyo la-dagaalanka xaalufinta, wasakhaynta iyo sumaynta biyaha badweynta Jamhuuriyadda Somaliland.
X) in la iska-kaashado dhibaatooyinka ka dhasha isbeddelka cimillada, sida (Abaaraha, Duufaanada, Dhul-gariirka iwm).
11. Xuquuqda iyo Waajibaadka Saaran Kiraystaha
B) waxa waajib ku ah kiraystaha saldhiga in uu dhawro xuquuqda iyo xoriyadda aasaasiga ah ee muwaadiniinta Somaliland.
T) Waxa reebban ku xad-gudubka daaqa, duur-joogta iyo deegaanka ku hareeraysan goobta saldhigga laga yagleelayo.
J) Kiraystaha saldhiggu wuxuu si cad u damaanad qaadayaa in aanuu waxyeelo u gaysan ka dhan ah, amniga iyo degenaanshaha guud ahaan mandaqadda, gaar ahaan Jamhuuriyadda Somaliland.
X) Kiraystaha waxa lagu wareejin doonaa dhammaanba dhismayaasha ka jira Madaarka Berbera gudihiisa, wuxuuna si buuxda uga mas’uul yahay daryeelkooda iyo dayactirkooda, ilaa iyo wakhtiga dib loogala wareegayo.
KH) Kiraystuhu isaga ayaa ka mas’uul ah amniga iyo nabadgelyada saldhigga milateri dhexdiisa
D) Kiraystaha saldhiggu wuxuu xurmaynayaa dhammaanba heshiisyada iyo xidhiidhka iskaashi ee u dhexeeya Jamhuuriyadda Somaliland iyo dalalka ay saaxiibka iyo bah-wadaagta dhaw yihiin.
12. Xuquuqda Kiraystaha
B) Kiraystuhu wuxuu u madax-bannaan yahay adeegsiga iyo isticmaalka saldhiggan milateri, si waafaqsan heshiiska labada dhinac.
T) Kiraystuhu wuxuu si buuxda u maamulayaa dhulka uu ku fadhiyo saldhigga milateri, mudada uu dhaqan-galka yahay heshiiska u dhexeeya labada dhinac.
J) Xarunta Saldhiggan Milateri waxay leedahay xurmo iyo xisaanad dublamaasiyadeed oo waafaqsan xeerarka caalamiga ah iyo xuquuqda ay siiyaan heshiisyada leh dabeecaddan oo kale.
X) Kiraystuhu wuxuu xaq u leeyahay in aan wax macaash iyo cashuur ah toonna la saarin wixii uu qalab ciidan iyo dhisme uu la soo dego.
Kh) Qalabka iyo Agabka Kiraystaha loo siiyey cashuur dhaafka uma saari karo dibedda, ee wuxuu ku isticmaali karaa Saldhigga gudihiisa oo keliya.
D) Kiraystuhu hantidiisa ayuu ku maalgashanaya wixii uu ku kordhiyo dhismaha jira iyo adeegyada aasaasiga ah, sida (Nalka, Biyaha, Internet-ka iyo isgaadhsiinta), kireeyuhuna waa in uu u fududeeyaa.
13. Maqaadiir (Force Majeure Event)
Ka dib marka Heshiiskan la saxeexo, haddii ay timaado Maqaadiir Eebe ama masiibooyin, aan laga hor-tegi karin ama la joojin karin, sida; duufaanno ama dhulgariir, waxna aanay ka qaban karin labada dhinac, khasaaraha ka yimaada, haddii dhinac xilkii la gudboonaa fulin kari waayo, cidna mag-dhaw looma raaci karo.
14. Xallinta Khilaafaadka (Dispute Resolution)
B) Haddii khilaaf ama is-afgaran-waa ku saabsan Heshiiskan uu ka dhex dhasho labada dhinac (Kiraystaha iyo Laga Kireeyaha), ama la jebiyo qodobo ka mid ah Heshiiskan, waa in labada dhinacba ay isku dayaan in ay ku xalliyaan wixii is-qabad ah ama is afgaranwaa ah, si wanaag iyo saaxiibtinnimo leh, kuna soo afjaraan muddo Soddan Cisho (30) gudahood ah.
T) Haddii labada dhinac, ay xallin kari waayaan khilaafka ama is afgaranwaaga yimi muddo Soddan Cisho (30) gudahood, waxaa lagu xallinayaa dhexdhexaadin (arbitration), iyada oo la adeegsanayo Xeerrarka Caalamiga ah ee London Court of International Arbitration (LCIA), dhagaysiga dacwadduna ka dhici doono Magaalada London.
15. Joojinta Heshiiska iyo Waxa Ka Dhallan Kara (Termination and Consequences):
B) Labada dhinac ee heshiiskani ka dhaxeeyaa waxa ay xaq u leeyihiin in ay ka baxaan Heshiiskan, hadii dhinac gudan-waayo waajibkiisa, sida Heshiisku uu dhigayo.
T) Labada dhinac, waxa ay xaq u leeyihiin in ay adeegsadaan Xeerarka Caalamiga ah ee London Court of International Arbitration (LCIA), si ay u helaan wixii magdhow ah ee ay ku dacwoodaan.
— 
Secretary Office Media of the Presidential
