|
Marka laga hadlaayo dhinaca khayraadka ayaan wadankeena jamahuriyada Somaliland aan wax badan laga ogayn arimaha shidaalka iyo macdanta sababto ah ma jiro baadhid iyo wax soosaar rasmiya oo ku saabsan arimaha khayradka dabciiga ah oo la ogsoon yahay marka laga reebo darasado kooban oo tuhuno muujinya lana diyaariyey xiliyadii ingiriiska wadanka ay maxmiyada u ahayd iyo wakhtiyadii dawladii dhexe ee Somalia jirtay, darasadahas oo intooda badani ay ku koobnayeen sahamin shidaalka(petroleum exploration) iyo macdanta(minerals). Ka sokow daraasad cilmiyeedka la xidhiidha shidaalka iyo khayraadka kale sida macdanaha kala duwan ee dalkeena ku jira inta anan si cilmiyasan u soo bandhigin waxan is dul taagaya xaalada guud ee iminka uu ku sugan  yahay khayraadkenu. Arimaha shidaalka iyo khayraadka waa arin xiisadeeda leh dadkuna u dheg taagan marka ay maqlaan khayraad dabiici ah sida macdan ama shidaal, sida si lamid ah ayaa aduunku loolan adag ugu jiraa khayraaddka dabiiciga ah iyo wadamada ay ku jiraan ee dihin. Sidoo kale arimaha shidaalka iyo macdanta ayaa ah arimo xasaasi ah amaanka wadankana waxbadan u geysan kara hadii sida saxda ah loo maamuli waaayo ama loo maarayn waayo. Khayraadka dabiiciga ah ee dhulka hoostiisa ku jira wadamada qaarkod wuxu baday hoog iyo khasaare anay ka soo kaban Karin, wuxuna u horseeday burbur iyo barwaqo la,aan , dhibtana waxa u geystey ee u keenayna wuxu noqday habka loo maamulay khayraadkas oo la xumeeyey laguna danaystay. Dhinaca kale shidaalka iyo macdantu dalalka qaarkood intoda badan wuxuu u soo hoyey dhaqaale xad dhaaf ah ay ku tanadeen, dadkiina nabad iyo barwaqo kuwada nooladen, ajinebi kale oo aan u dhalanna u soo shaqo tegey, arintana waxa abuurtay sida wanagsan ee loo mareeyey khayradkooda iyo ka fogaynta danaysi gaar ah. Somaliland xiligan waxa ka masuul ah arimaha tamarta iyo kahyraadka macdanta wasaarada tamarta iyo macdanta oo uu wasiir ka yahay xuseen cabdi ducaale agaasime guudna ka yahay Siciid Axmed jibriil. Wasaaradu waxay gashaa hishiisyo kala duwan oo shidaal sahamin(petroleum exploration) iyo macdan soo saarid ah (mining ) iyadoo lagasha shirkado laga leeyahay wadamo shisheeye ahna daneyeyaal maalgashi, sida saxda ah sharciyan wasarada ayaa arimahas khayradka xaq u leh hase ahaate waxa muuqata maamul xumo iyo ku danaysi ku taxaluqa arimaha shidaalka sida loo maaraynayo loona maamulayo dadkuna ugu sinaan lahayeen khayraadka.
Ifafalaha shidaal baadhida Somaliland waxa u muuqda wax suuq madaw ku jira oo si gaar ah loo maamulayo ,iyadoo aan la ogayn ama aan dadku ka warhayn hishiisayadan qarsoodiga ah ee wasiirku galo nooca ay yihiin tasina waxay abuuri kartaa murano iyo isqabsi ku yimaada dhanka sharciga ah .( xalaal hadh cad baa la cunaa).
Shirkadaha shidaalkee hishiiska gala ayaa la siiya liisano dhulkii ay ka hawlgeli lahayen iyadoo loo qoondeeyo qabcado dhul balaadhan ah (blocks) Shirkadahan oo k badan ilaa 12 shirkadood oo shisheeye ayaa loo qaybiyey blocks kala duwan hase ahaate shirkadahan ayaan wax shaqo ah qaban marka laga reebo sahan hawada ah oo aan la ogayn goorta la qaaday iyo cida qaaday toona, sahamadan hawada ayaa iyaguna abuura in dadka deegamada ku nooli kacaan marka diyaardo aanay ogayni dul heehaban, sidii ku dhacday dadka degan degaanka gobolka sool markii ay shirkada DNO ka waday sahankii ugu danbeyey ee hawada , dadkii deegamaduna ay kaceen saansan amni darona ay dhalin gaadhey, warbahintana laga arkayey dadkii deeganka oo ka hadlaya. Shirkadahan oo kasoo kala jeeda wadamo kala duwan ayaa wadanka yimi wakhtiyo kala duwan halka qaarkood liismada la siiyey 15 sano ka hor ila iyo maantana aanay qaban wax shaqo oo shidaal qodid ah hase ahaate ay wasaaradu awoodi waydo dabagalka iyo ka midho dhalinta hawlihii shidaalka ee ay ruqsada u siisay. Shirkadaha hishiiska aan waadixa ahayn lala galay ayaa waxay u muuqdaan kuwo aan danayn soo saarka shidaalka iyo baadhintaanka rasmiga ah oo ujeedkeedu tahay boos ceshi iyo in ay mustqaalka ku ilaashadan danoohoda istaratijiga ah arintaa oo ay cadaynayso mar walba oo liisanku ka dhaco in ay dib u cusboonaysiistan,Taasina waa madmadaw ku jira qaabka sharci ee lo maamulayo hishisyadan shirkadaha iyo masuliyiinta gashayba. (Biyahan hortooda arkaa dabadoodu waa huumo).
Nasiib darooyinka ugu weyn wasaarada ka jira ayaa ah in aanay wasaaradu hayn ama aan la siin xogta (data exploration) ama aan ogayn xogoha sahank ah ee shirkadahu qaadan ayna ku kooban tahay shirkadii qaaday oo keliya ama haysato, hadii ay dhacdo in shirkadii dalka ka baxdo sabab kasta ha keente aan la ogaan Karin xogta khayraad ee dhulkena wax damanad ahina anay ka oolin dalka haba ugu yaraatee qalabka ay ku shaqayn lahayeen .
Dhanka kale dakhliga ka soo gala shirkadahan sida xaqul qalinka aan sharciga ahayn iyo lacagaha kale ba ayan ku dhicin qasnada maaliyada ee dawlada sida uu ku andacooday maxamed xaashi cilmi markii u ahaa wasiirka maaliayada somaliland in anay soo gaadhin qasnada dawlada iyadoo xiligaa uu muran ka dhashay u dhexeya labada wasiir ee xuseen cabdi ducaale iyo maxamed xaashi, hase ahaate waa musuqmaasuqa baaxad weyn ee uu ku kaco wasiirkan aan marna ka dhicin kursiga lagana bedelin. Wasiirka ayaa ujeedka keliya uu leeyahy ah inuu dhulka boobo shirkado shisheeye oo dilalin ahna ka kireeyo dhulka iydoo anu wax damanad ah ka haysan shirkadahan marka laga reebo hishiiskisa madawga badani ku jiro. Sidoo kale shirkadahani waxay bixiyaan lacago xaqul qalin ah oo aan sharciga meelna kaga oolin iyagoo shirkadaha qaarkood sheegen in ay bixinayan lacago dhan $400 milayan oo dollar ilaa hadana aan la ogayn in ay baxday lacagtaasi oo laga qaaday shirkadaaha iyo inkale. Waxa kale dawladu sheegtay in la samaynayo ciidan u gaar ah shidaalka oo ay ku baxayso lacag dhan 25 milayan oo dollar oo aan ilaa hada wax natiijo ah laga hayn. Waxa xusid mudan in madaxweyne siilanyo xiligii uu mucaardka haa uu ku andacoon jirey in aanay suurta gal ahayn in shidaal wadanka laga soo saaro isagoo caqabada kowaad ka dhigaya ictiraaf la,aanta jirta, sido kale wuxuu shirkadaha shidaalka ku eedaynayaa inay dhulka ku aasayan hadhaagii iyo qashiinkii wershedaha sameeya hubka. Isku soo wada duubo ifafaalaha muuqda ayaa ah in shidaalka iyo khayradka macdanta aan lo maamulin sidii la rabay dadkuna ka dheefi lahayen. La soco qayba labaad; Qormada labaad;
Maxamed M mooge; Geologist; Email; mahamed_421@hotmail.com
|
